Бинокорй ва меъморй. Аз сарчашмахои хаттй равшан мегардад, ки дар давраи хукмронии Сомониён бинову касрхои зиёде бунёд гардидаанд, аммо то замони мо каме аз онхо бокй мондаанд.
Нашъунамо ва расман эътироф шудани адабиёти форс- точик. Асрҳои 1Х-Х барои пешравии адабиёти қитобии тоҷик, ки аз эҷодиёти даҳанакии халқ баҳра мегирифт, шароити хеле мусоид мухайё кард.
Шаҳрҳои Осиёи Марказй дар асрҳои IX X, ҷунон ки маъҳазҳои таъриҳй тасдик мекунанд, назар ба шаҳрҳои Аврупои Гарбй аз ҷиҳати ободониву тараккиёт кариб сад сол пеш рафта буданд.
Пурзуршавии куввахои марказгурез ва кушишҳо барои мустақилият. Аз давраи салтанати Нух ибни Наср (943- 954) сар карда нишонахои сустшавии давлати Сомониён харҷй бештар аён шудан гирифт.
Таркиби этникӣ (нажодӣ)-и халқи точик. Дар сарзамини Мовароуннаҳру Хуросон аз давраи қадим халқҳои ориёнажод: бохтариҳо, хоразмиён, тахориён, фаргониён, хиёниён ва сакоиҳо умр ба сар мебурданд.
Авҷ гирифтани муборизаи синфи.
Шаклҳои заминдории феодалй. Дар асри X феодализм ба дараҷаи баланди тараққиёти худ расид. Давлати Сомониён хамчун давлати феодалй асосан манфиати феодалону точирони калон ва ашрофро химоя мекард.
Қувват гирифтани муомилоти мол дар дохили кишвар.
Амир Исмоил чун ба Бухоро расид, аҳли Бухоро истиқбол карданд ва ба эъзози (ҳурмату эҳтиром) тамом уро ба шаҳр дароварданд.
Кишоварзй. Дар асрҳои 1Х-Х дар Мовароуннаҳру Хуросон муносибатҳои ташаккулёфтаи феодалй пурра чорй шуданд.
Дар давраи хукмронии Сомониён дар идораи давлатй дигаргунии куллй ба амал омад. Амир сардори давлат ҳисоб меёфт ва вилоятҳоро ҳокимони аз тарафи амир таъйиншуда идора мекарданд.
Баъди он ки арабхо мардуми Мовароуннахр ва Хуросонро ба итоати худ дароварданд, шуришҳои халкй низ паси хам ба вукуъ меомаданд, ки калонтарини онхо шуришҳои Абумуслим, Муканнаъ ва Рофеъ ибни Лайс буда
Давлати Тохириён дар асри IX дар Хуросон таъсис ёфтааст. Асосгузори ин сулола Тохир ибни Дусайн аз ашрофзодагони точики шахри кадими Пушанги Дирот мебошад.
Авҷи ҳаракатҳои зидди хилофат. Ҳануз аз аввали ҳокимияти сулолаи Умавиён (661) гуруҳҳои алоҳида зидди сиёсати давлатдории онхо баромаданд.
Темуриёни ҳинд ва ё ин сулола дар сарчашмаҳо бо номи Бобуриён низ ёд мешавад, аз ибтидои асри ҷVI то оғози асри ҷIҷ дар ҳиндустон ҳукмронӣ кардаанд.