Ҳангоме, ки буддизм пайдо шуд, браҳманҳо дар шахси (симои) ин дин як хатари бузург ва рақиби пурқуввати худро диданд.
Роҳибон дар ҳаёти динии мардуми Миср нақши азим доштанд. Дар замонҳои қадимтарини таърихи Миср роҳибон миқдоран кам буда, худашон мустақил набуданд.
Нимҷазираи Арабистон дар асрҳои VI-VII ба минтақаҳои алоҳида тақсим шуда, нисфи қисми шимолии он дар тобеияти Византия ва нисфи дигараш-Ироқ дар тобеияти Эрони сосонӣ қарор доштанд.
Мафҳуми нав ва идеяи асосию марказии тамоми масеҳият ин идеяи пургуноҳ будани инсон ва ҷониби дигари ин мафҳум – идеяи наҷоти инсон мебошад.
Дар асрҳои XI-XII Туббат бо маъбадҳои буддоӣ саросар фаро гирифта шуд. Дар он маъбадҳо роҳибони зиёде-ба забони туббатӣ«лам»-ҳо зиндагӣ мекарданд.
Аксари мардуми яҳуд дар назди раввинҳои Талмуд мисли ғулом буданд. Синагогаҳо ва обшинаҳои яҳудӣ дар ихтиёри онҳо қарор доштанд.
Аасосгузори маҳаяна Нагарҷун (асри I) аз оилаи браҳманҳои ҷануби Ҳиндустон баромада буд. Таълимоти маҳаянӣ ба браҳмания баъзе гузаштҳо кардааст.
Ҳадис. Сарчашмаи асосии динию ҳуқуқӣ ва иҷтимоии давлати Хилофатро аввалан Қуръони маҷид ташкил медод.
Тибқи матнҳои Авесто парастиши Аҳуромаздо пеш аз ҳама дар парастиши оташ зоҳир мегардад. Аз ҳамин рӯ зардуштиёнро оташпараст низ меноманд.
Аз қадим то имрӯз дар Япония ду дин вуҷуд дорад: синтоия ва буддоия. Синтоия-дини соф миллӣ буда, буддоия аз Хитою Корея ворид гардидааст.
а. Парастиши Яҳве, давраи аввали инкишофи яҳудия.
Инкишофи ҷараёнҳое, ки дар Ҳинд бо якдигар мубориза мебурданд, ин аз як тараф инъикоси афзуда истодани зиддиятҳо дар дохили синфи ҳукмрон бошад, аз тарафи дигар, баъзеи он ҷараёнҳо дар байни ом
Таърихи динҳо дар Ҳинд ба се давра ҷудо мешавад: давраи ведӣ, давраи браҳманӣ давраи ҳиндуизм.
Ҳиндуизм динест, ки он аз ҷараёну равияҳои зиёди гуногун иборат буд. Ва ин ҳолат вазъи ногувори ҷамъияти ба кастаҳо ҷудошудаи сокинони кишварро ифода мекард.
Яке аз шаклҳои ибтидоии дин ин «тотемизм» мебошад. Истилоҳи «тотем» аз забони ҳиндҳои Амрикои Шимолӣ «О-тотем», яъне «авлоди ӯ» гирифта шудааст.