Тарзи ҳаёти солими инсон ЭССЕ / Иншо

Ташаккул ва инкишофи ташвиқи тарзи ҳаёти солим дар Тоҷикистон

Тарзи ҳаёти солим ҳамчун усули пешгирӣ кардани бемориҳо то соли 1920 вуҷуд надошт. Унсурҳои соддалавҳонаи риояи беҳдошт ҳамчун талаботи одат ва ё маросим ҳисобида шуда, аз насл ба насл дода мешуд. Зарурати иҷрои баъзе талаботи беҳдоштро асосан ягон-ягон намояндагони пешқадами тибби халқӣ-табибҳо, момодояҳо, шикастабандҳо ва монанди инҳо, ки дар асоси таҷрибаи худ оид ба ҳифзи саломатӣ дастуру маслиҳатҳои мувофиқ медоданд, ба мардум мефаҳмонданд.

Асоси мўътамади донишҳои тиббӣ ва беҳдоштӣ, зарурати ҳифзи саломатӣ дар асарҳои машҳури Абўали ибни Сино «Ал-Қонун» ва «Урҷуза» гузошта шудааст. Усулҳо ва принсипҳои пешгирӣ кардани ҳар гуна бемориҳо, дастурҳо ва маслиҳатҳои оиди маорифи санитарӣ, ки дар ин асарҳо оварда шудаанд, дар муддати асрҳои зиёде дастурамали табибони шарқ ва ғарб буданд, ин асарҳо аввалин сарчашмаҳое мебошанд, ки ниҳоли маорифи санитарӣ аз онҳо шодоб гардидааст. Ба туфайли тавсияҳо ва маслиҳатҳои Абўалӣ ибни Сино мардум зарурати иҷрои талаботи бисёр қоидаҳои беҳдошти шахсӣ, тартиб ва аҳамияти парҳезгориро сарфаҳм рафтанд, инчунин мақом ва аҳамияти машқҳои ҷисмонӣ, зарари машрубот, зарурати тоза нигоҳ доштани обу ҳаво, фоидаи риояи низоми хоб ва ғайраро мефаҳмиданд. Саҳми Абўалӣ ибни Сино дар ташаккули маорифи санитарӣ калон аст, инчунин нагуфта наметавонем, ки истифодаи бисёр тавсияҳо ва маслиҳатҳои олим дар он замон имконнопазир буд. Зеро ҳамватанони олим, ки аз тарафи аҷнабиён ва ҳакимони маҳалӣ истисмор карда мешуданд, дар бобати амалӣ гардонидани гуфтаҳои Абўалӣ ибни Сино орзу ҳам карда наметавонистанд.

Бо вуҷуди ин, дар марҳилаҳои гуногуни тарақиёти иқтисодиёт ва маданият, инчунин инкишофи тибби шўроӣ ва нигаҳдории тандурустӣ дар ҷумҳур шаклҳо ва усулҳои ташкили кори маорифи санитарӣ, мундариҷаи он тағйир ёфтанд. Онҳо дар ҳар як марҳила баёнгари муҳимтарин вазифаҳои нигоҳдории тандурустии мардум буданд. Дар марҳилаи аввали ташаккулёбии маорифи санитарии шўроӣ (с.1917-1924) дар ҳудуди Тоҷикистон муассисаҳои муолиҷавӣ, дорусозӣ вуҷуд надоштанд, кадрҳои тиббӣ низ набуданд. Дар ҷумҳурӣ оид ба маорифи санитарӣ ягон-ягон сўҳбатҳо ва ё тадбирҳои дигар гузаронида мешуданд, ки онҳоро асосан кормандони қисмҳои ҳарбии воқеъ дар шаҳрҳо ва ноҳияҳои Тоҷикистон амалӣ мегардониданд. Ин тадбирҳо дар шароитҳои басе душвори давраи ҷанги шаҳрвандӣ, солҳои касодии иқтисодӣ, қашоқию гуруснагии мардум сурат мегирифтанд.

Дар чунин шароити душвор тарзи ҳаёти солим воситаи муҳими мубориза бо табларза ва дигар касалиҳои сирояткунанда ҳисоб меёфт. Ба амалӣ гардондани тадбирҳои органҳои нигаҳдории тандурустӣ, хуруфотпарастии қисме аз одамон халал мерасонд. Мардумони бесаводи каммаданият ақида доштанд, ки табларза натиҷаи дар вуҷуди инсон ҷойгир шудани «балои бад» мебошад, ки танҳо бо хондани дуо берун кардан мумкин аст.

Тарғибу ташвиқи маорифи санитарӣ он вақҳо кори осон набуд, ба аввалин духтурон лозим меомад, ки дар ин роҳ мушкилоти зиёдеро рафъ намоянд. Барои пешрафти кор фаҳмондани моҳияти маорифи санитарӣ, пеш аз ҳама, боварии мардумро ба даст овардан, урфу одат ва суннатҳои чандинасраи онро эҳтиром кардан лозим буд.

Тарғибу ташвиқи донишҳои санитарӣ бояд бо усулҳои ба ҳама дастрас, фаҳмо, бо истифодаи аёниятҳо ва маънидоди оддитарин масъалаҳои беҳдошт гузаронида мешуд. Ба мақсади ба ташхису муолиҷаи амбулаторӣ ҷалб намудани аҳолӣ лозим меомад, ки дар байни мардум баромадҳои он одамоне ташкил карда шаванд, ки баъди муолиҷаи табларза, аз ҳар гуна амрози пўст сиҳатӣ ёфта буданд. Ба бемороне, ки мунтазам табобат мекарданд ва аъзои силаи худро ба қабули духтурон меоварданд, дорую дармон ва маводи заҳмпеч бепул дода мешуд. Баъдтар, аз байни маҳз ҳамин гуна одамони баландшуури ҷамъият фаъолони кори санитарӣ берун омаданд, ки онҳо дар комёбиҳои минбаъдаи тибби ҷумҳурӣ саҳми босазо гузоштанд.

Марҳилаи дуюми инкишофи маорифи санитарӣ солҳои 1924-1929 давраи Ҷумҳурии мухтори шўроӣ будани Тоҷикистонро дар бар мегирад. Дар ин марҳила диққати асосии маорифи санитарӣ ба амалӣ гардонидани тадбирҳои умумии ҳифзи саломатӣ, пешгирӣ кардани бемориҳои мухталиф аз ҷумла сил, табларза ҳар гуна касалиҳои пўст, дар он давра хеле зиёд буданд, равона карда шуда буд. Он вақтҳо тарғибу ташвики ҳифзи саломатии модар ва кўдак аҳамияти хос дошт. Ҳанўз дар марҳилаи аввали бунёдгузории нигаҳдории тандурустии шўроӣ маорифи санитарӣ муҳимтарин қисми фаъолияти амбулаторияҳои занона, машваратхонаҳои модарону кўдакон, зойишгоҳҳо, муассисаҳои бачагонаи навташкил ҳисоб меёфт. Тадбирҳои оиди беҳдоштӣ ин муассисаҳои аввалини ҳифзи модар ва кўдак, ки дар ҷумҳурӣ соли 1926 шурўъ карданд, барои модарон ҳамчун мактаби ҳақиқӣ хизмат кардаанд. Кормандони тиббии машваратхонаҳои бачагонаю занона фарзу суннати нигоҳубини атфолро ба таври васеъ тарғибу ташвиқ мекарданд, бар зидди касалиҳои бачаҳо ва марги нобаҳангоми онҳо мубориза мебурданд.

Имрўз ба тарғибу ташвиқи донишҳои тиббӣ ва беҳтоштӣ дар байни аҳолии ҷумҳурӣ бештар аз 10 ҳазор духтурон ва 26 ҳазор кормандони дорои маълумоти миёнаи тиббӣ иштирок мекунанд. Ба ҳамин тариқ дар ҷумҳурӣ ба тарзи ҳаёти солим шиносонидани аҳолӣ муваффақ шудаанд. Акнун вазифаҳои органҳо ва муассисаҳои нигаҳдории тандурустӣ иборат аз он аст, ки сифати тарғибу ташвиқи донишҳои тиббӣ ва беҳдоштӣ дар байни аҳолии ҷумҳурӣ беҳтар карда шавад. Имрўз доираи тарғибу ташвиқи тарзи ҳаёти солим танҳо бо гузаронидани лексияҳо, сўҳбатҳо бо гурўҳи муайяни одамон маҳдуд нахоҳад шуд, ин кор бояд вобаста ба талаботи муҳимтарин вазифаҳои нигаҳдории тандурустӣ пеш бурда шавад, ба муборизаи кам ва ё тамоман нест кардани касалиҳо, кам кардани муддати табобати беморон, пешгирӣ намудани касалиҳо, такроран бемор нашудани одамон мусоидат намояд ва ба ин восита пайваста баланд шудани сатҳи маданияти санитарии мардумро, ки бе ин муваффақ шудан ба тарзи зиндагии солим имконнопазир аст таъмин гардонад.

Ба ҳамин тариқ, дар Тоҷикистон тарзи ҳаёти солим ҳамчун як соҳаи муҳими нигаҳдории тандурустӣ сол то сол равнақу ривоҷ меёбад. Вай омили пуриқтидори дароз гардонидани умри одамон, кам кардани ҳар гуна бемориҳо, марги аҳолӣ, инчунин беҳтару мустаҳкам гардидани саломатии мардум мебошад.