Пурзуршавии куввахои марказгурез ва кушишҳо барои мустақилият. Аз давраи салтанати Нух ибни Наср (943- 954) сар карда нишонахои сустшавии давлати Сомониён харҷй бештар аён шудан гирифт.
Баъди он ки арабхо мардуми Мовароуннахр ва Хуросонро ба итоати худ дароварданд, шуришҳои халкй низ паси хам ба вукуъ меомаданд, ки калонтарини онхо шуришҳои Абумуслим, Муканнаъ ва Рофеъ ибни Лайс буда
Нақша: Нимҷазираи Арабистон дар арафаи зуҳури ислом.Пайдоиш ва интишори ислом. Муҳаммад © ва шахсияти ӯ.Таъсиси Хилофати Араб. Шикасти шоҳаншоҳии Сосонӣ.
Темуриёни ҳинд ва ё ин сулола дар сарчашмаҳо бо номи Бобуриён низ ёд мешавад, аз ибтидои асри ҷVI то оғози асри ҷIҷ дар ҳиндустон ҳукмронӣ кардаанд.
Таркиби этникӣ (нажодӣ)-и халқи точик. Дар сарзамини Мовароуннаҳру Хуросон аз давраи қадим халқҳои ориёнажод: бохтариҳо, хоразмиён, тахориён, фаргониён, хиёниён ва сакоиҳо умр ба сар мебурданд.
Дар давраи хукмронии Сомониён дар идораи давлатй дигаргунии куллй ба амал омад. Амир сардори давлат ҳисоб меёфт ва вилоятҳоро ҳокимони аз тарафи амир таъйиншуда идора мекарданд.
Номи китоб: ТАЪРИХИ ХАЛҚИ ТОҶИК Муаллифон: Н. ҲОТАМОВ, Д. ДОВУДӢ, С. МУЛЛОҶОНОВ, М.
Нақша: Ба тахт нишастани Искандари Макдунӣ ва сиёсати пешгирифтаи ӯ.Авзои сиёсии шоҳаншоҳии Ҳахоманишӣ дар арафаи ҳуҷуми лашкари Юнону Макдуниҳо.Лашкаркашиҳои Искандар ба Шарқ ва пирӯзиҳои ӯ.
Вазъи кишоварзи. Дар давраи хукмронии Темуриён ваъияти кишоварзц-хочагии кишлоы нисбат ба замони мущулхо хеле беьтар гардид.
Нақша: Куруши Кабир ва таъсиси давлати Ҳахоманишӣ, ОсиёиБа шоҳаншоҳии Ҳахоманишиён ҳамроҳ карда шудакм Миёна.Ҷанги шоҳаншоҳ Куруш ва маликаи массагетҳо Томирис.
Бинокорй ва меъморй. Аз сарчашмахои хаттй равшан мегардад, ки дар давраи хукмронии Сомониён бинову касрхои зиёде бунёд гардидаанд, аммо то замони мо каме аз онхо бокй мондаанд.
Ориёиҳо аҷдоди қадими тоҷикон, эрониён, курдҳо, осетинҳо, паштуҳо ва баъзе халқҳои дигари эронизабон мебошанд. Мутобиқи маълумоти дақиқи сарчашмаҳои хаттӣ дар асрҳои IX – VIII п.м.
Нақша: Ҳайтолиён ва ҷомеаи онҳо.Таъсиси давлати Ҳайтолиён.Нашъунамо ва шикасти давлати Ҳайтолиён.Ҳайтолиён қабилаи мугулшакл, вале эронизабон буданд.
Яке аз корҳои писандидаи Исмоил бунёди давлати мутамарказ ва тавассути низоми идории қавӣ нигоҳ доштани ин давлат дар аҳди ворисонаш буд.
Шаҳрҳои Осиёи Марказй дар асрҳои IX X, ҷунон ки маъҳазҳои таъриҳй тасдик мекунанд, назар ба шаҳрҳои Аврупои Гарбй аз ҷиҳати ободониву тараккиёт кариб сад сол пеш рафта буданд.