Хитой (Чин) низ яке аз гаҳвораҳои тамаддуни аҳли башар маҳсуб мешавад. Давраи қадимтарни дар инкишофи маданияти Хитой ҳазорсолаи IV-уми то милодӣ ва ҳазорсолаи III -юми то милодӣ ба шумор меравад.
Ҳиндустон яке аз кишварҳои қадимтарини дунё ба шумор рафта, мардуми он дар атрофи дарёҳои Ҳинд ва Ганг маскан гирифта, зиндагӣ мекарданд.
Байнаннаҳрайн (номи юнониаш Месопотамия), сарзаминест, ки дар миёни ду дарё- Даҷла ва Фурот (Тигр ва Евфрат) воқеъ гардидааст.
Мисри Қадим яке аз давлатҳои қадимтарини Шарқи Бостон буда, дар қисмати Шимолу Шарқии Африка вокеъ гардидааст.
Олимон ва бостоншиносон аз рӯи дастовардҳои фарҳангиву бозёфтҳои археологи маълум карданд, ки гаҳвораи тамаддуни инсонӣ Шарқи Бостон аст. Олимони машҳури рус Н.И.Вавилов, Р.Ю. Виппер, Б. Б.
Ҷамоаи ибтидоӣ, ки асоси муносибатҳои истеҳсолиашро моликияти ҷамъиятӣ будани воситаҳои истеҳсолот ташкил медод давраи дуру дарозтарини таърихи инсониятро дар бар мегирад.
Аз охири асри XIX ва ибтидои асри XX cap карда, дар илми фарҳангшиносӣ равияҳо, ҷараёнҳои мухталифу зиёде ба вуҷуд омаданд.
Оид ба дин ва сабабҳои пайдоиши он олимон ақидаҳои мухталиф доранд. Дин ва эътиқодҳои динӣ дар раванди ташаккули ҷомеаи инсонӣ ба вуҷуд омада, инкишоф ёфтааст.
Санъат таърихи қадима дошта, дар ҷамъияти ибтидоӣ дар омезиш бо асотиру эътиқодҳои динӣ иайдо шудааст ва дар раванди ташаккули ҷомеаи инсонӣ то имрӯз дар рушду камол аст.
Барои таҳқиқи фарҳанги нимаи дуюми асри XVIII ва ибтидои асри XIX- и халқи тоҷик асари машҳури Муҳаммад Яъқуб «Гулшан-ул-мулук » ба аҳамияти калон соҳиб аст.
Яке аз хусусиятҳои дигари тамаддун ин суръатно-кии он мебошад. Пас тамаддун мӯҳлати дарёфти даст-овардҳо, такомули таҳаввулотро хеле кӯтоҳ мекунад.
Роҷеъ ба пайдоиши дин олимони зиёде фикру ан-дсшаҳои худро баён намуда, ибораҳои гуногуни ма-даниро шарҳ дода заминаҳои пайдоиши эътиқодҳои диниро дар давраҳои хеле қадим муайян намуданд, ки ОН аз тар
Ҳинд яке аз кишварҳои қадимтарини дунё буда, мардуми он дар атрофи дарёҳои Ҳинд ва Ганг маскан гирифта, ба зироатчигӣ, чорводорӣ, моҳигирӣ ва ҳу-нармандӣ машғул мешуданд.
Мардуми Чин яке аз халқиятҳои қадимтарини Шарқ буда, осорҳои онҳо то ба имрӯз боқй монда, саҳми онҳо дар пешрафти тамаддуни ҷаҳонӣ ниҳоят бузург мебошад.
Заминаҳои маданият ва предметҳои он дар сохти ҷомеаи ибтидой бо баробари пайдоиши инсон шурӯъ гардида, зинаҳои камолот (ба мисли маданияти замо-ни антиқӣ, эҳёи мусулмонӣ, ренессанс, маданияти мая, мад