Инкишофи сохаи молия

Агроинвестбонк, Ориёнбонк, Амонатбонк ва ТСБ, ки ба онхо кариб 85% активхо ва 70% пасандозхои ашхоси вокеи рост меояд. Солхои охир мукаммалшавии сектори бонки ба назар мерасад (микдори бонкхои тичорати аз 24 адад дар соли 1994 то ба 13 дар марти соли 2003 кам шуд)Сектори бонки суст ва начандон тараккикарда мебошад. Пасандозгузори дар бонкхо танхо 4% ММД-ро ташкил дода, аксари пассивхо дар ин соха карзхои хоричи мебошанд. Карзхои дохили 18,6% ММД-ро ташкил медиханд. Ин нишондихандахо ба нишондихандахои дигар кишвархои камбизоати ИДМ баробар буда, аз дигар кишвархои иктисоди давраи гузаришдошта хеле паст мебошанд. Дар солхои охир болоравии нисбатан тези хачми чи пасандозхо ва чи карзхо ба назар мерасад, ки ин ба чараёни ремонетизатсияи муайян дар иктисодиёт вобаста буда хачми интиколи маблагхо меафзояд. Аксари активхои бонкхо дар чор бонки калон13 чой гирифта, карзгирандагони асоси истехсолкунандагони пахта мебошанд.
13 Агроинвестбонк, Ориёнбонк, Амонатбонк ва ТСБ, ки ба онхо кариб 85% активхо ва 70% пасандозхои ашхоси вокеи рост меояд. Солхои охир мукаммалшавии сектори бонки ба назар мерасад (микдори бонкхои тичорати аз 24 адад дар соли 1994 то ба 13 дар марти соли 2003 кам шуд). Баробари ин дарачаи назорати бонки паст буда, азнавсозии сохтории бонкхои калонтарин суст чараён дорад. Миёнаи соли 2002 танхо панч бонк ба хадди аккали капитализатсия дар худуди 1,5 млн. долл. ИМА расиданд. Ин хадд дар охири соли 2002 то ба 2 млн. долл. ИМА ва то охири соли 2005 то 3 млн. долл. ИМА баланд бардошта мешавад, вале ба аксари бонкхо, аз чумла бонкхои хурди дорои рохбарияти кордон, эхтимол расидан ба ин нишондихандахо муяссар намешавад. Аксари бонкхо чун пештара барои сохахои мушаххаси иктисод амалан чун бонкхои “кисаги” амал мекунанд, ки ин ракобат ва чалби инвеститсияхои берунаро ба ин соха халалдор месозад. Бонки миллии Точикистон накшаи азнавсозии сохтории ду бонки калонтарини кишвар – Агроинвестбонк ва Амонатбонкро кабул намуд. Агроинвестбонк ба як бонки тичорати (бо пахта алокаманд набуда) ва як иттиходи кредити (молиякунонии корхонахои пахта) таксим шуда, дар бонки давлатии Амонатбонк, ки алхол агенти пардохтхои давлат мебошад, реструктуризатсияи молияви гузаронида шуда, он дар асоси тичорати амал мекунад. Гайр аз ин, Агентии бархамдихии бонкхо ва бозгашти карзхо (АБББК), ки ба максади идоракунии активхои бонкхои бархамдодашуда ташкил шуда буд, аз сабаби бесамара будани фаъолияташ бархам дода мешавад. Аз апрели соли 2003 хукумат мухлати думохаи авфи сармояро бо максади чалби кисми маблагхои эхтимолан калони шахси ба системаи бонки ва истифодаи онхо ба максади инвеститсияи иктисодиёт эълон намуд. Баъди тамдиди ин мухлат ба дах рузи дигар ва бекоркунии мораторий такрибан 170 млн. долл. ИМА ворид гашт, вале кисми зиёди он фавран аз депозитхо гирифта шуд. Авф имкон дод, ки хачми пасандозхо дар бонкхо афзояд ва хачми иктисоди пушида кам гардад. Вале он бинобар чунин омилхо боиси нигаронии чидди гашт: а) авфи даромадхои аз фаъолияти чинояткори ба дастомада ва б) мавчуд будани проблемахои ахлоки ва мутаносибан хавасмандгардонии саркаши аз пардохти андозхо дар оянда14.
Вазифаи асоси дар ин сектор бехдошти фаъолияти муассисахои молиявии махалли ба максади тахкими бовари, чалби пасандозхои иловагии дохили ва таъмини воситахои карздихи ба корхонахои махалли дар шароити ракобат мебошад. Зарур аст, ки он ба воситаи чалби сармояи иловаги ба ин сектор (аз чумла эхтимол бо рохи таъсиси бонкхои нав) ва ба бонкхои амалкунанда минбаъд хам расонидани ёрии техники барои баланд бардоштани тахассуси кормандони онхо оид ба карздихи хал гардад. Барои чалби инвеститсияхои иловаги ба сектори молияви
14 Авф ба мухлати дах руз то 10 июни соли 2003 тамдид шуда буд. хамчунин тахкими системаи идоракунии макроиктисоди ва салохияти назоратии Бонки милли ахамияти калон дорад.
Ислохот дар сохаи инфраструктура
Точикистон инфрастуктураи давраи шуравиро мерос гирифтааст, ки он ба инвеститсияхои калон барои азнавсози ва мукаммалгардони ниёз дошт. Баробари ин, аз сабаби чанги шахрванди ва фано шудани системаи даромадхои бучети давлати хукумат натавонист, ки хатто харочотхои таъчилии нигахдории онро таъмин намояд ва дар натича сифати фондхои мавчуда хеле паст гардид. Холати обёрикуни, ки проблемаи он танхо бо кумаки донорхо бе чалби васеи молиякунонии тичорати хал карда мешавад, боиси нигаронии чидди аст. Сохахои дигари афзалиятнок наклиёт, обтаъминкуни ва неруи барк мебошанд. Дар ду-се соли охир хукумат ба татбики як катор ислохоти институтсионали ва тарифи ба максади асосгузори ба инвеститсияхои оянда ба инфраструктура шуруъ намуд. Бо таъсиси Вазорати энергетика ва Вазорати наклиёт салохияти батанзимандози мохиятан аз фаъолияти истехсолию хочаги чудо карда шуда буданд, вале макомоти назорати бо воситахои лозима таъмин карда нашуданд. Банромаи давлатии инвеститсионии хукумат лоихахои зиёди инвеститсиониро дар бар мегирад ва хукумат талаботро ба ислохоти минбаъдаи тарифи ва институтсиони ба максади тахкими молиявии ин инвеститсияхо ба дурнамои миёнамухлат дарк менамояд. Донорхо ва хукумат торафт диккати худро ба омезиши молиякунонии имтиёнок ва тичорати ба максади чалби сармояи венчури ба ин соха барои баланд бардоштани самараноки ва тахкими асоси молиявии он зиёдтар менамоянд.
Дар сохаи ислохоти тарифи вактхои охир пешравии назаррас ба даст оварда шудааст. Дар энергетика хадди миёнаи тарифхо вактхои охир дар натичаи ичрои барномаи БРО хеле боло рафтанд. Ширкати энергетикии давлатии “Барки точик” ба дарачаи 95% пардохти арзиши неруи барк расида, карзи муассисахои бучети ва корхонахои давлати хеле кам гардид. Ислохоти тарифи инчунин дар сектори телекоммуникатсия огоз гардида мохи июни соли 2002 арзиши мохонаи абоненти, нархи алокаи телефонии махалли ва дигар намудхои хизматрасони 174% баланд бардошта шуданд. Бо Вазорати алока ва Кумитаи зиддимонополи механизми ба тарики автомати аз нав дида баромадани тарифхо хамоханг карданд, ки он харочоти чалби воситахои нави инвеститсиониро аз тарафи оператори шабакаи телекоммуникатсионии “Точиктелеком” тачассум менамояд. Точиктелеком инчунин барои баланд бардоштани сатхи пардохти хакки хизматрасони, ки дар нимаи аввали соли 2002 88% хамаи маблагхоро ташкил дод, фаъолона кушиш менамояд. Баробари ин, сатхи пардохти хакки хизматрасони аз корхонахои давлати хеле паст буда, карзхои калони солхои пешин чой доранд, ки ин ба холати молиявии ширкат таъсири манфи мерасонад. Хусусигардонии он дар шароити мавчуда номатлуб шуморида мешавад, зеро ки иштироки довталабони босалохият аз чумлаи ширкатхои хусуси дар музояда ба гумон аст. Дар сохаи наклиёти хавои салохияти назоратии Ширкати давлатии хавопаймоии Точикистон (ШДХ) ба Департаменти нави хавопаймоии

мулкии (ДХМ) назди Вазорати наклиёт дода шуд. Гайр аз ин пешбини мешавад, ки се сохтори истехсолоти (наклиёти хавои, хадамоти фурудгох ва аэронавигатсия) аз чихати молияви аз хам чудо карда шуда, маблаггузории чандчониба ба хадди аккал расонида мешавад. Бо воридшавии ширкатхои хавопаймоии хоричи инчунин болоравии ракобат дар соха дар ояндаи наздик дар назар аст. Муайянсозии афзалияти инвеститсияхо бо назардошти махдудияти воситахои давлати, ичунин фаъолтар чалб намудани инвеститсияхои хусуси барои чихозонии инфраструктура вазифаи асоси дар ин соха ба хисоб меравад. БААР метавонад дар халли он дар чахорчубаи сиёсати тичоратии худ ва дастгирии бо он алокаманди инкишофи ташкили кумаки худро расонад. Баробари ин, вай фаъолияти худро бо дигар донорхо ва ММБ бо максади истифодаи инвеститсияхо дар афзалиятхои мукарраркардаи хукумат хамоханг месозад.