Биотехнологияи муосир ва ояндаи инсоният

Биотехнология просесси технологиест, ки бо истифодаи системаҳои биологӣ, ё худ организмҳои зинда сурат мегирад. Асоси биотехнологияро дастовардҳои навтарини соҳаҳои илми муосир – биохимия ва биофизика, микробиология ва биологияи молекулавӣ, муҳандисии генетикӣ, химияи антибиотикҳо, иммунология ва ғайра ташкил медиҳанд. Бо вуҷуди он ки истилоҳи «биотехнология» нисбатан нав аст (солҳои 70 – ӯми асри 20 пайдо шудааст), одамон дар замонҳои қадим ҳам бо ин гуна просессҳо шинос буданд. Мисоли равшани он истифодаи хамиртуруш барои нонпазӣ, истеҳсоли ҷурғот, оби ҷав (пиво) ва ғайра.

Самтҳои асосии инкишофи биотехнологияҳои ҳозиразамон биотехнологияи тиббӣ, агробиотехнология ва биотехнологияҳои экологӣ мебошад.

Дар самти биотехнологияи тиббӣ таъсири просессҳои физикии ҳароратӣ, садоӣ, электромагнитӣ ва ғайраро ба узвҳои организми зинда муайян намуда, дар ин асос усулхои нави физиомуолиҷа инкишоф дода мешавад. Бо ин васила ба роҳу усули муолиҷаи ғайрианъанавӣ ва тибби халқӣ равшанӣ андохтан мумкин аст.

Биотехнология дар соҳаи дорусозӣ низ татбиқи васеъ дорад. Яке аз дастовард-ҳои муҳим дар ин самт ихтирои антибиотикҳо мебошад. Самти нав ва муҳими био-технологияи тиббӣ истеҳсоли витаминҳо, воситаҳои ташхисӣ, пластмассаҳои ҳалшаванда ва биоиловаҳои ғизоӣ мебошанд.

Яке аз муваффақиятҳои биотехнологияи асри 20 – истеҳсоли поруҳои маъданӣ ва пеститсидҳо мебошад, ки ҳосилнокии растаниҳоро баланд намуда ба «инқилоби сабз» замина гузошт. Вале, дере нагузашта маълум шуд, ки дар натиҷаи ин инқилоб маҳсулоти ғизоӣ ба нитратҳо ва заҳрхимикатҳо олуда шуданд. Дар натиҷа ба маҳсу-лоти «аз назари экологӣ тоза» эҳтиёҷ пайдо гардид, ки бо вуҷуди гаронии нарх талаботи бештар пайдо кардааст.

Биотехнологияи муосир яке аз воситаҳои муҳими ҳалли проблемаҳои экологӣ ба шумор меравад. Бо ин усул микроорганизмҳое истифода мешаванд, ки бо ёрии онҳо обро аз ғашҳои нафтӣ тоза мекунанд.

Яке аз шохаҳои муҳимтарини биотехнология, ки дар назди инсоният имконият-ҳои васеъ мекушояд, муҳандисии генетикӣ мебошад. Муҳандисии генетикӣ ҳамчун як бахши биологияи молекулавӣ солҳои 70 – ӯми асри 20 пайдо шуда, роҳҳои коркарди комбинатсияҳои нави ашёҳои генетикиро муайян менамояд, ки дар дохили ҳуҷайраҳо афзоиш ёфта, маҳсулоти ниҳоиро синтез мекунанд. Бо ин усул микроорганизмҳои трансгенӣ ҳосил карда шуданд, ки дар баробари гени бактерияҳо, гени организмҳои дигар, аз ҷумла, одамро низ доштанд. Дере нагузашта имкон пайдо гардид, ки бо роҳи синтези микробӣ моддаҳои аз ҷиҳати биологӣ фаъол, ки дар бофтаҳои растанӣ ва ҳайвонот мавҷуданд (масалан, инсулин барои касалии қанд), ҳосил карда шаванд.

Муҳандисии генетикӣ имкон медиҳад, ки организмҳои биологии нав — растаниҳо ва ҳайвоноти трансгенӣ ба воя расонида шаванд. Дар натиҷа соҳаи нави истеҳсолот – биотехнологияи трансгенӣ ба вуҷуд омад, ки ба коркард ва истифодаи организмҳои трансгенӣ машғул аст.

Дар шароити лабораторӣ коркарди микробҳои трансгении хосиятҳои гуногун дошта ба роҳ монда шудааст. Дар айни замон истифодаи ин микробҳо дар муҳити кушод (дар табиат) қонунан манъ карда шудааст, зеро оқибати ин корҳо то ҳол номаълуманд.

Бо вуҷуди ин дар соҳаи коркарди растаниҳо, ҳайвонот ва микроорганизмҳои трансгенӣ як қатор корҳо ба анҷом расонида шудаанд. Дар давоми 15 – 20 соли охир зиёда аз 25 ҳазор навъи растаниҳои трансгенӣ аз таҷрибаҳои саҳроӣ гузаронида шудаанд. Соли 2000 – ӯм дар ҷаҳон масоҳати кишти зироатҳои трансгенӣ ба 28 млн. га расида, ҳосили рӯёнидашуда ба 3 млрд. доллар расида буд.

Зиёда аз 25 сол мешавад, ки байни тарафдорон ва муқобилони организмҳои трансгенӣ баҳсу мунозира давом дорад. Аз ин сабаб зарур аст, ки муносибатҳо дар соҳаи биотехнологияҳои нави муҳандисии генетикӣ аз ҷиҳати ҳуқуқӣ ба танзим дароварда шавад.