Ҳифзи иттилоот дар сохторҳои бонкӣ

Нақша:

1. Ҳифзи иттилоот дар сохтори бонк: таҳдиди асосӣ ва мубориза бар зидди онҳо.
2. Таҳдидҳои иттилоотӣ дар сохторҳои бонкӣ.
3. Қоидаҳои бехатарӣ ҳангоми кор бо банкоматҳо.

Дар системаи бонкӣ чунин намуди таҳдидҳои иттилоотӣ дучор мешаванд:

– вайроншавии комили физикавӣ (вайроншавии элементҳо)

– вайроншавии комили логокӣ

– дигаргуншавии мундариҷа (тағирёбии ҳиссаҳои иттилоот)

– дигаргуншавии конфиденсиалӣ

– вайроншавии ҳуқуқи шахс ба иттилоот (истифодабарии иттилоот аз нусхабардории беиҷозат)

Банкомот (аз бонки автоматӣ, баъзе АТМ аз калимаи англ. Automated teller machine) –гирифта шуда. комплекси програмавии техникӣ, барои коркарди автоматӣ ҳангми доду гирифт намудани пулҳо ва ҳам барои чиптаҳо, ҳам барои дигар функсияҳо иҷро менамояд, ки барои сохтани хуҷҷатҳо ва дигар намуди корҳоро иҷро менамояд. Нархи ҳозиразамони банкомот аз функционалӣ ва истеьсолкунанда иборат мебошад, ки метавонад аз 15 то 50 ҳазор доллар дарбар гирад.

Якумин нусхаи банкомот аз тарафи Лютер Жорж Симджан ихтироъ карда буд, ки он солҳои 1939 буд. Он пули яклухт медод, вале он аз ҳисоби шахсони ҳуқуқӣ гирифта наметавонист: таҷҳизот бо бонк ягон алоқае надошт. Симджан ихтироъ кардаи худро ба бонки шаҳрӣ Ню – Йорк даъват намуд, вале баъди нимсол коргарони бонк ин мошинро баргардониданд, гуфтанд, ки лозими ин мошин нестанд. Ихтироъ кардаи Симджан қариб, ки 30 сол аз хотир баромада буд, лекин фақат дар охири соли 1960 аз нав ихтироъ карда шуд. Якумин банкомот барои пули яклухт ихтироъ карда буд, ки 27 – июни соли 1967 дар ноҳияи Энфилд дар Шимоли Лондон (Великобритания) дар шӯъбаи бонки британӣ Barclays ба кор қабул карда шуд. Ихтирочии вай марди шотландӣ Жон Шепард Баррон буд, ки фақат барои худи ширкати De La Rue кор мекард, ғоқази истеҳсоли британӣ барои пули ишоратӣ 150 мамлакатҳо дар ҷаҳон кор мефармуданд. Карточкаи пластикӣ дар он вақт мавҷуд набуд ва барои гирифтани маблағ маълумоти онҳо дар бонк сари вақт гирифта мешуд. Якчанд вақт гузаштан баъд дигар марди шотландӣ Жеймс Гудфеллоу Пин – код фикр карда баромада. онро истифода барои муҳофизати картаи бонкие, ки якумин карточкаи пластикӣ бо хатти магнитӣ дар ИМА пайдо шуд. Дар соли 1971 якумин намуди банкомотҳо тақрибан дар 35 бонкҳои Амрикоӣ кор фармуда мешуд. Якумин бонк, ки дар соли 1972 банкомотҳоро ба кор дароварданро сар кард, ки ин Citibank буд. Дар соли 1975 дар ҷаьон қариб, ки 5 ҳазор банкомотҳо кор мекарданд, аз онҳо тақрибан 3140 – дар 534 бонкҳои шаҳраки Амрико мавҷуд буд. Дар соли 1972 бонки Lloyds дар Великобритания якумин он – лайн дароварда шуд, ки бо номи Cash – Point буд. Аз тарафи компанияи IBM ихтироъ карда шуд, ки онҳо картаи пластикӣ бо хати магнитӣ қабул мекарданд. Пешравии телекоммуникатсия алоқаи банкомотиро мумкин сохтанд, ки онҳо ба якчанд бонкҳо кор мефармуданд. Якумин бор ин соли 1972 – 1975 дар ИМА истифода бурда шуд. Якчанд намуди банкомотҳо 18 бонк дар штати Вашингтон дар алоқа бо номи Exchange – ро истифода бурда мешуд. Дар соли 2000 – ум дар вақти истеҳсоли банкомотҳо технологияи Cash Recycling – ро ба истифода бурданро сар карданд, ки хулоса дар он аст, ки яклухти пулӣ аз тарафи мизоҷ дар банкомот гузаронида мешуд, метавонистанд ба дасти худ аз тарафи мизоҷи дигар гиранд.

Баъд принсипи умумии ҳаракати кор бо банкомотро дар вақти кор бо картаи бонкӣ бо рахи магнитӣ навишта мешавад. Принсипи корӣ бо микропроссесори картагӣ метавонад фарқ кунад.

Баъди даровардани картаи худ ба карт – ридери банкомот доштани карта бояд, ки пин – коди худро дароварда барои авторизатсия кор фармояд.

Банкомот

Бонк – эквайер ба системаи маблағи мефиристанд барои гузаронидани амалиётҳо. Системаи маблағи ба бонк эмитент (бонк, карта медодагӣ) ва онҳо розӣ ва ё рад менамоянд.(коди авторизатсионӣ), ба банкомот гурӯҳро медиҳад барои кор кардан ё накардани кор мебошад. Дар ин вақт ҳамаи ҳаракатҳо дар фиристодани корҳои худ ҷавоби = меояд, доду гирифт кардани пул аз кассета, ки ба он сабт мешавад, ки дар ин ҳолат онҳо инро дида баромада баъд ҷавоби худро медиҳанд ё ин ки рад мекунанд. Агар пин – код маълум бошад фақат картаи дошташуда, амалиёти пин – кодро қабул мекунад ва аз тарафи доштани карта иҷро карда, ҳисоб мешавад. Статистикаи аниқ ба ҳисоби корфармудашуда дар ҷаҳон банкомотҳо нестанд. Локин, бо баҳои ширкатҳои истеҳсолкунандаи банкомотҳо, дар ҷаҳон қариб 2,3 млн банкомотҳо кор фармуда шуданд. Ширкати Diebold ва НСР асостарин дастрасчиёни банкомотҳо дар ИМА ба ҳисоб мераванд, мегӯянд Картик Мехта, аналитики компанияи «Northcoast Research» аз Кливленд. Аз Кэнтон, штати Огайо, 46% -и бозорро идора мекунад. Аз Дулут, штати Жоржия, камтар аз онҳо 43% ро ташкил медиҳад. Дигар истеҳсолкунандагони банкомотҳо дар қатори якум Wincor Nixdorf аз Остин, штати Техас боқимондаи 11% – и онро идора мекунад.Банкомоти Сбербонк дар маркази шаҳри Толяти ҷойгир аст. Дар охири солҳо бо тараққи кардани алоқаи банкомотӣ ҳодисаҳои ғоратгарони банкомотӣ рӯз аз рӯз афзудааст, онҳо барои дуздидани пулҳо аз ҳисоби мизоҷон бо воситаи картаи пластикӣ истифода мебаранд. Даҳҳо намуди ширкатҳо ва кор бо технологияҳо мавҷуданд, ки онҳо аз тарафи ин ширкатҳо пули одамонро бо роҳи картаи ҳисобот бо воситаи банкомот медузанд. Инҳо якчанд намуд доранд:

• Бо роҳи кор фармудани картаи дуздида ва Пин – код (дар он ҳолате, ки он якҷоя бо карта ё ин ки ба он навишта бошад);
• Дуздӣ бо ҳамроҳи рафиқонаш. Истифодабарии картаҳо бо воситаи боварии оила, дӯстони наздик, ҳамкорон. Онҳо метавонанд ҳам бо Пин – код истифода баранд;
• Аз болои китф дидани рақами Пин – код ҳамроҳи дуздидани карта, ин воситаи аз ҳама осонтарин ва методи ба ҳама ҷо паҳн гашта мебошад;
• «Ресмони Ливанкӣ». Ба болои оина ҳамин хел мегузоранд, ки карта дар он ҷо дар мемонад. Дар вақти даровардани карта ба банкомот дар мемонад. Дуздон аз ин истифода бурда Пин – коди рақами онро мебинанд ва маслиҳат медиҳанд, ки тезтар рафта ба бонк муроҷиат намоянд ё ин ки ба ягон ширкат. Вақте, ки онҳо аз он ҷо мераванд, дузд аз банкомот картаро мегираду ҳамаи пул доштаи онро ба ҳисоби худ мегузаронад;
• Банкомотҳои сохта. Ин восита хеле кам аст, ки донистани техникаро талаб мекунад. Ғоратгарон банкомотҳои сохтаро тайёр мекунанд, ки онҳоро аз дигараш фарқ карда наметавонанд, ё ин ки кӯҳнашударо аз нав ба кор медароранд ва онҳоро ба ҷойҳои серодам мегузоранд. Ин намуди банкомот картаро гирифта Пин – кодашро талаб мекунад, баъди он мегӯяд, ки пулро дода наметавонад (баҳона меёбад, ки дар банкомот пул нест ё ин ки бо воситаи техникӣ ягон чиз шудааст) ва картаро бармегардонад. Дар банкомат ҳамаи намуди картаҳою Пин – кодҳо ба нусха гирифта мешавад, ки барои дуздон як намуди нави карта пайдо мешавад ва дуздон аз инҳо истифода бурда аз ҳисоби мизоҷон пулро мегиранд;
• Дар назди банкомот камераи майдачаро мегузоранд барои дуздидани Пин – кодҳо. Ин камера ба банкомот ё ин ки ба девори ягон чиз ба наздикии банкомот гузошта мешавад.

Дар соли 2011 боз як намуди банкомот пайдо шуд, ки ба воситаи он Пин – кодро бо воситаи банкомот медузанд, бо воситаи камераи ҳиссиёти инфраксионӣ. Одами дузд дар қатори шахсон меистад ва акси клавиатураро мегирад, ки одами пеш аз ин истода Пин – кодро пахш мекард. Тугмачаҳое, ки мизоҷ расида буд, шахсе, ки дар пинҳонӣ меистад, аз ишораи даст маълумот метавонад гирифт. Пирӯзии ин метод дар он аст, ки аз намуди клавиатура (клавиатураи металлӣ гармиро хубтар мегузаронад ва температураи тугмачаи онҳо тез гарм мешавад) ва аз он иборат мебошад, ки мизоҷ ягон тугмачаи дигарро пахш намуд ё не (масалан, пулро). Барои ба нусха нагирифтани Пин – код аз мӯҳри гарми мизоҷон фақат баъди кор бо клавиатура кафи дастҳоро каме ба онҳо мондан лозим аст. Масштаби дуздони банкоматӣ дар ҷаҳон хеле бисёр афзудааст, ки дар ИМА гумм шудани пулҳо қариб ба 2,79 млрд доллари амрикоӣ дар як сол дар охирҳои маи соли 2005- ро ташкил медиҳад, дар Великобритания бошад аз соли 2006 – 61,9 млн – ро ташкил медиҳад. Дар мамлакатҳои Америкаи Лотинӣ шумури ҷиноятҳо бо воситаи банкомот аз соли 2001 то соли 2005 ба 15% расидааст. Дар Шарқи Европа ва аввала СССР проблемаи аз ҳама муҳимтарин ба ҳисоб меравад, бо воситаи банкомоти электрони одамон маблағи худро намегиранд, новобаста аз ин равиши дуздони картаи банкоматӣ то рафт зиёд шуда истодааст. Дар Украина ба ҳисоби миёна ғоратгарони картаи банкоматӣ то 0,06% – ро ташкил медиҳад. Баҳо ба ҳисоби миёнаи мутахассисони бонки Миллии Украина дар ҳақиқат дар як сол 1% – и гардиши картаро ташкил медиҳад, ғоратгарон барои 2006 сол тақрибан млрд гривенро ташкил дод.

Қоидаи бехатарӣ дар вақти кор бо банкомот

• Агар Шумо аз як банкомот пулро гирифтанро одат карда бошед, намуди ботинии онро аз хотир набароред. Агар иваз шуда бошад онро ба банкомот нагузоред.
• Клавиатураро бо кафи дастон руст намоед дар вақти пахш намудани Пин – код. Якчанд намуди чизҳоро дар назди оина мегузоранд, ки ин барои рустнамудани камера мебошад.
• Бисёрии банкомотҳои ба ҳимоя даровардашуда дар назди бонк меистанд, барои он ки онҳо бештар аз тафтиши кормандон ва коркунони бонк мегузаранд.

Котибон – реферантхо дар бисёр ширкатхои хурд, махсус сохибкорон дар тиҷорати хурд, якбора бо иҷро намудани вазифаҳои таъминоти хуҷҷатҳои фаъолияти ширкат, боз вазифаҳои таъминоти бехатари ахбороти онро менамоянд. Ҳар як корхона бояд дар худи корхона маълумотҳои махсуси махфии худро дошта бошад, ва бояд коркунони он маълумоти махфии корхонаро ҳифз мекунад. Коркунони ҳар корхона бояд аз этика ва эстетика суханварӣ хабардор бошанд. Ширкат низ дар навбат вазифадор аст, ки ҳуқуқи коргарро ҳифз намояд. Ва барои пешрафти кори ширкат идрорпулӣ, ҳавасмандкунӣ ва доир ба саводнокии онҳо ба вазифаҳои мувофиқ гузошта шавад.