Системаҳои тафакури сунъи ва шабакаҳои нейронӣ

Мафҳуми умуми дар бораи тафакури сунъи ва пешнҳоди ҳамсилаи онҳо.

Аслан интилекти сунъи (ИС) ҳамчун равияи муҳандисии таъминоти барномави буда, аз маљмeи барномасозии компютери иборат мебошад, ки вай ба монанди инсон ба забони табии муомила менамояд ва ба ҳар гуна ташхисҳои тибби ва ба дигар масъалаҳо рљшани меандозад.

Ҳамчун илм интилекти сунъи назарияи компютерҳоро бо якљоягии пайиҳамии барномасози бо назардошти пешаки тартиб додани барномаҳои интелектуалии сунъи ва ҳам ба тартибдарории барномаҳои ғуншудаи ҳодисаҳоро дар хотираи компютерҳо, малака ва қоидаҳое, ки мошиниҳисоббарори барои вазъияти конкрети равона менамояд омода месозанд

Тадқиқотҳо оиди интелекти сунъи дар гузашта решаҳои чуқур доранд. Табиати дониш ва табиат фикрониро ҳанљз аз тарафи олимони машҳури љахон Афлотун, Платон ва Суқрот омўхта шуда буданд.

Аммо омљзиши худи интелекти сунъиро ҳамчун илм дар замони мо сар кадаанд.

Истилоҳи «интелекти сунъи»-ро аввалин шуда Љон Маккарти, профессори Донишгохи Стефорд, ки вай муллифи чандин асарҳои намоён оиди барномасози мебошад, ихтироъ кардааст. Вай аввалин шуда конфронси илми-назарияви оиди интелекти сунъиро (ис) гузаронид ва кори назариявии худро аз сохтани забони аломати барномасозии Лис сар кардааст.

Барномаи аввалини ИС, ки он теоремаҳои бисёреро исбот кардаанд, соли 1956 дар Донишгоҳи Кореягии (ИМА) пайдо шудааст. Муаллифи ин барнома Аллеи Ньюэлл ва Герберт Саймон буданд ва онҳо ақидаи худашонро ба он асоснок мекарданд, ки фикр кардан ин ҳамчун маханизм барои коркарди ахбор равона карда ғайри имконро имконпазир ва амаликунонии самаранокии компютери кунонии соҳаи донишро дар бар мегирад. Ќариб дар як вакт бо ҳалли фикрҳои фалсафи, психологи, лингвистики, антропологи, нейрофизиологи ва иљтимои гуфта шуда буданд.

Яке аз механизмҳои муҳими ҳалли масъалаҳои ИС эвристика (усулҳои махсуси кутоҳ људо кардани шумораи бисёри паийҳамиҳоро) ба ҳисоб меравад.

Ҳамин тавр эвристикаро А. Ньюэлл ва Г Саймон дар ҳолати исботи теоремаи символи истифода бурдаанд. Маљмљи амрҳоро дар барномаҳо онҳо ба шакли фиристодан, пеш аз мақсад амр додан иборат буда, ва инро теоремаи назарияи интелекти сунъи номиданд. Барои ба мақсад расидани барнома, ҳамаи эҳтимолиятҳои барномаҳои равонакуниро мутаҳид карданд.

Баъдтар солхои 60-ум, Ньюэлл ва Саймон исбот кардаанд, ки бисёре аз муҳокимарониҳои кулли одамон, бо ёрии қоидаҳои ба монанди «агар шарт ва он гоҳ иљрои ҳаракат», амали кунонида мешаванд.

Аммо компютерҳои ҳозиразамон дар як маротибаи коркард якчанд қоидаи сатоги коркунандаро, ҳал менамоянд ва он гоҳ Саймон кайд кардааст, ки як шахси эксперт, дар як қабули як қарор қариб панљоҳ ҳазор ва қоидаю муамоҳоро дар соҳаи худ, дар кор истифода мебарад. Агар асоси экспертизаро дар тамоми љаҳон кор карда бароем, он гоҳ миллионҳо қоидаҳо барои ҳалли масъалаҳо талаб карда мешаванд.

Аз ин љо, чунин савол ба миён меояд, ки аз ҳисоби чи дар компютер имконияти љойгиркунии ахбори љахони имконпазир мешавад? љавоб чунин мебошад, ки агар ҳисоби баландбардории дараљаи абстрактии дониш дар бораи љаҳод пешбини карда шавад, тиб, биология, геология, барки ядрои, физикаи ядрои, иқтисодиёт, таърих ва корҳои ҳарби истифода бурда мешаванд.

Истилоҳи системаҳои эксперти дар ҳар гуна адабиётҳо ҳар хел тавсиф ва таъриф карда шудааст. Аз ҳамин таърифҳои додашуда, танҳо дутои онҳоро меорем, ки онҳо қобили қабул мебошанд:

Системаи эксперти – ин системаи интелекти сунъи буда, донишҳоро нисбати предмети на он қадар калон, барои ҳалли асоси массаро ёфта буд. Ин барнома барои барномасозии базаҳо ва баъзе бозиҳои дигар истифода бурда мешуданд.

Тақрибан дар ҳамаи вақтҳо асари психолингвистикии Джорж Миллер «Магическое число семь, плюс или минус две: некоторые ограничение на наши возможности при обработки информации» пайдо шуданд.

Дар ин асар вай асоснок кардааст, ки одам метавонад яке якбора ба ҳафт қисм (порция) ахбор кор карда тавонад ва натиљаи ба даст овардаи Миллер асоси илмии илм дар бораи имконият ва истифодаи донишҳо барои ҳалли масъалаҳоро кашф кардааст.

Ба ғайр аз ин, асари Миллер боз дар бораи назарияи принсипҳои ташкили хотираи инсон ва амсилаи баровардани ин принсипҳо низ бахшида шудааст. Дар соҳаи сабти назариявии амали донишҳо бошад, олим Ноэм Хамский саҳми намоён гузоштааст, ки вай дар ин системаи нав забондониро ба расмият дароварда ва инро граматикаи забони мошини номид, ки онро сохтнависии забон ҳам меноманд. Ба ғайр аз ин назарияи тағйирдиҳии грамматикии Сомский имконият дод, ки назарияи он ҳамчун забон истифода бурда шавад.

Асари Сомский асоси назариявии бисёрзабониҳои компютериро ташкил кардааст. Боз яке аз сарчашмаҳои ИС, илми кибернетика ба ҳисоб меравад. Дар аввали солхои 40-ум мафҳуми «кибернетика» пайдо шуд, ки ин мафҳуми юнони буда, маънояш идора кардан мебошад.

Моҳияти кибернетика мувофиқи таълимоти яке аз муаллифони он, олими намоёни Амрико Норберт Виннер аз се консепсия иборат мебошад. Консепсияи аз ҳама одди ва муҳим дар байни ин се консепсия, ин пеш аз ҳама таълимот дар бораи алоқҳои чапи (баргарданда) мебошад. Дуюм консексияи Винер таълимот дар бораи ахбор мебошад, ки онро соли 1948 Шеннон ба расмият даровардааст.

Консепсияи сеюм бошад, мошиҳои ҳисоббарори ба ҳисоб меравад. Дар солҳои охир аз ҳамаи самтҳо, самти «интелекти сунъи» ҳамчун самти махсус људо карда шуда ва онро барои бунёди системаҳои эксперти равона кардаанд.

Системаҳои эксперти барои ҳал ва баҳо додани ситуатсияхои (вазъият) масъалаҳои гуногун истифода бурда мешаванд. Дар вакти бунёди системаи эксперти масъалаҳои кадом донишҳоро пешниҳод ва онҳо дар кадом шакл пешниҳод кардан ба миён омада буданд.

Сохти дониш пеш аз ҳама аз доираи истифодабарии он вобаста мебошад. Ин сохт аз факҳои гуногуни ҳамаи соҳаҳо, алоrамандии байни онҳо ва қоидаҳои амалиётии онҳо иборат мебошанд.

Мураккаби ва бисёршаклии сохти донишҳо бо якчанд усулҳои гуногун пешниҳод карда мешаванд ва онҳоро ба монанди амсилаи мантиқи, системахои фреймени ва маҳсулоти ва шабакаҳои ҳисоббарорро дар бар мегирад. Ҳар як у он гоҳ ҳар як компютер бо интернет ва дигар шабакаҳо пайваста мешаванд ва ҳамаи ин ба информатсиякунони оварда мерасонад.

Дар ҳолати ба кор даровардани барнома исботи теорема, Ньюэлл ва Сайман сохтани системаи QPS- ҳалли универсалии проблемаро сар карда буданд, ки вай дар амсилаи рафти фикркуни шабакаҳои семантики яке аз усулҳои қулай барои барномасозии забонҳои табии ба ҳисоб мераванд

Системаҳои экспертие, ки бо усулҳои дар боло овардашуда истифода карда мешаванд, асри навро кушодаанд, ки онро асри интелекти сунъи меноманд ва дар ин аср истифодаи таљрибавии он сар шуд ва натиљаҳои аввалин ба даст омадаанд.

Системаҳои эксперти ва тавсифи онҳо.

Системаҳои эксперти ба гурљҳи системаҳои ҳисоббарории интелектуали дохил мешаванд ва онҳо барои амсиласози ва ё ин, ки тақлидкории (имитация) мутахассисон экспертҳои ботаљриба, барои ҳалли ягон масъалаи махсус истифода бурда мешаванд. Системаҳои эксперти барои ёрдам кардани мутахассисони камдонишу камтаљриба, барои ҳалли ин ва ё он масъалаҳое, ки дониши экспертон намерасад, барои истифода тавсия карда мешаванд.

1.Чунин системаҳо аз барномаҳои мошини иборат буда, масъалаҳоро чи хеле, ки эксперт дар шароити реали ҳал менамояд, ҳамон хел ҳал менамояд. Ин имконият медиҳад, ки донишҳо ва таљрибаи касбии экспертоне, ки масъалаҳои конкретиро ба тартиби хуб ҳал менамоянд, ғун карда мешаванд ва ба ғайр аз ин, ҳалли масъалаҳои суст ба расмият даровардашуда ё ин, ки тамоман ба расмият дароварда нашуданд (сохти кунонида нашудаанд), алал хусус дар соҳаи мошинасози, техникаи хисоббарор, информатика, масъалаҳои дар он пайдо шуда ва онро эксперт одам дар рафти диалог бо шахси масъул аз руи ахбори пешниҳод кардааш оиди масъалаҳои конкрети истифода бурда тавонад.

1. Системаҳои эксперти системаҳои ҳисоббарорие мебошанд, ки дар худ донишҳои мутахассисонро дар бораи ин ва ёон предмет конкрети менамоянд ва сифати ҳалли онҳо бо ҳалли донишҳои эксперти идома дода мешавад. Чунин система бояд дорои тавсифҳои зерин бошанд:
2. қобилияти муҳокимарони дарҳолати нопура ва мухталифии маълумотҳо:
3. қобилияти фармон ва муҳокимарониҳо барои истифодабаранда;
4. маълумотҳо ва механизми баровардани онҳо бояд аниқ карда, акси онҳо аз дигараш људо карда шаванд;
5. конструксияи система бояд имконияти эволютсионии зидшавии базаи донишҳоро бартараф ва таъмин намоянд:
6. дар баромади системаи эксперти, бояд маслиҳатҳо хуб бароварда шаванд;
7. чадвали сифрҳо ё ин, ки суратҳои хушрљй дар экран не, балки дар принтер бо масъулиятҳои аниқ бароварда шаванд;
8. онҳо аз нуқтаи назари иктисоди бояд самаранок ва лозим бошанд.

Ҳамин тавр системаи эксперти, барномаи мошини буда, ба воситаи он донишҳо тавасути сифатнокии одамэкспертони таљрибадор, амсиласози менамоянд. Системаи эксперти ин системаи дараљаи интелекти сунъи буда, ба шакли эксперти навишта шудааст ва дар баъзе мавридҳо мушкилиҳо, ё ин ки тамоман имконияти истифодабарии амсилаҳои риёзиётии