Функсияхои риёзи, молияви, омори, матни, мантики

4.1. Устои функсияхо

4.2. Функсияхои риёзи, молияви, омори, матни, мантики, сана ва вакт.

4.1. Устои функсияхо

Дар Ms Excel номгeи зиёди функсияхо барои сохтани формулахо истифода мешаванд. Баъзеи функсияхои зиёд истифода шаванда, дар лавхаи асбобхои Стандартная хамчун пиктограмма гузошта шудаанд. Ба ин функсия СУММ мисол шуда метавонад, ки бо пахши тугмаи Автосуммаба кор шурeъ мекунад. Бояд кайд кард, ки тугмаи секунxамонанди дар тарафи росттари он xойгиршуда, имконияти истифодаи функсияхои СРЗНАЧ, МАХ, МИН – ро низ медихад (барои Office 2000 ва версияхои баландтар).

Барои ичрои амалхо бо функсияхои дигар пиктограммаи Вставка функцийистифода мешавад. Фаъол кардани он равзанаи мубохисавии Мастер функций –шаг 1 из 2-ро ба кор меандозад. Дар ин равзана функсияхои мавxуда бо истифодаи опсияхои Поиск функции, Найти, Категория, Выбор функции ёфта ва фаъол мешаванд. Агар функсияро ёфта тугмаи Оk пахш карда шавад, равзанаи дохил кардани аргументхо пайдо мешавад, ки дар гeшаи чап – номи функсия (масалан СУММ), каме поёнтар равзанахои дохилкунии аргументхо ва маълумоти кeтох доир ба намуд ва тарзи дохил кардани додашудахо ва банди пайдо кардани маълумоти муфассал доир ба функсияро дар бар мегирад.

Равзанаи Мастер функции-ро бо ичрои силсилафармони Вставка|Функция низ пайдо кардан мумкин аст.

Пас аз дохил намудани аргументхои мувофик пас аз навишти Значение ва аломати баробар кимати натиxавии функсия пайдо мешавад. Пахши тугмаи Оk ин киматро дар ячейкаи фаъол мегузорад.

Барои баъзеи функсияхо равзанаи дохил кардани аргументхо се ё зиёда равзана дошта метавонанд. Фаъол кардани хар якеи онхо дар гeшаи поёнтари он рохнамои дохилкунии аргументхоро пайдо мекунанд. Тарзи истифодаи кариб хамаи функсияхои дар Ms Excel мавxудбуда ба хам монанданд. Бинобар ин ба нишон додани тарзи кор бо баъзеи онхо махдуд шудан мумкин аст.

Расми 4.1. Равзанаи дохил кардани аргументхои ф-яи СУММ

хангоми дохил намудани аргументхо пахши тугмаи дар гeшаи рости равзанаи Число1 ва Число2 муваккатан равзанаро мепeшад ва дар экрани Ms Excel диапазони лозимаро имконияти ба осони интихоб кардан пайдо мешавад. Пахши дубора ба он равзанаи дохил кардани аргументхоро пайдо мекунад(Расми 4.1.).

Барои мисол тарзи хисоб кардани функсияи тригонометрии (30)-ро дида мебароем. Барои ин ба тугмаи -и лавхаи асбобхои Стандартная пахш мекунем. Равзанаи мубохимсавии Мастер функций пайдо мешавад. Аз замимаи Категория банди Математические ва аз замимаи Функции банди SIN интихоб мекунем. Равзанаи хисоб кардани функсияи SIN пайдо мешавад (Расми 4.2.).

Расми 4.2. Равзанаи хисоб кардани функсияи SIN

Мувофики нишондод дар равзанаи Число ифодаи 30*ПИ()/180 дохил мекунем. Дар гeшаи рост, поёнтари он ва дар поёни равзана навишти Значение ва кимати SIN(30), яъне 0,5 пайдо мешавад. Пахши тугмаи Оk равзанаро пeшида дар ячейкаи фаъол кимати 0,5 пайдо мекунад.

Баъзан лозим меояд, ки функсияро хамчун аргументи дигар функсия ворид карда шавад, масалан, =AИS(СРЗНАЧ (И4; СУММ (D4:D12))). Барои ин ячейкаро интихоб карда, ба тугмаи пахш намуда, аз категорияи Математические функсияи AИS интихоб кардан лозим аст. Дар равзанаи пайдошуда, дар замимаи Число нишондихандаи мушакро гузошта, рeйхати функсияхоро аз равзанаи чаптари сатри формула кушода, функсияи СРЗНАЧ-ро интихоб кардан лозим аст. Агар дар рeйхат номи функсия мавxуд набошад, ба банди другие функции пахш карда аз категорияи мувофик функсияро интихоб кардан лозим. Ба равзанаи Число1 И4 дохил карда, равзанаи Число2-ро фаъол кардан лозим аст. Функсияи СУММ-ро интихоб карда, диапазони ячейкахои D4:D12 –ро интихоб карда ба тугмаи Оk пахш кардан лозим. Дар натиxа кимати функсияи мураккаб хисоб карда мешавад.

Асосан функсияхо вобаста аз сохаи истифодабари ба категорияхо xудо шудаанд (расми 4.3.).

Расми 4.3. Равзанаи Мастер функции

Аз категорияхои мавxуда баъзе функсияхоро дида мебароем.

1. Функсияхои риёзи. Дар ин категория функсияхои СУММ, ЦЕЛОЕ, ЧЕТН, НЕЧЕТН, ОКРУГЛ ОТБР, ПРОИЗВЕД, СУМПРОИЗ, СУМКВ, КОРЕНЬ ва дигар функсияхо xойгир шудаанд.

Тарзи кори функсияи ОКРУГЛ-ро дида мебароем. Он барои интихоби микдори ададхо дар кисми касрии адади касри истифода мешавад. Он сохиби ду аргумент- число ва число_разрядов мебошад. Число- ин кимате, ки бояд то сахехии додашуда яклухт карда шавад. Число_разраядов – микдори ракамхое, ки пас аз аломати вергул бояд дар адад боки монад. Ба xои ин функсия боз функсияхои ОКРУГЛВВЕРХ ва ОКРУГЛВНИЗ, ки мувофикан яклухткуни бо зиёдшави ва камшавии раками охиринро ба eхда доранд, истифода мешаванд. Мисоли истифодаи он дар расми 4.4. нишон дода шудааст.

Расми 4.4. Мисолхои яклухткунии адад

Функсияи ЦЕЛОЕ ва ОТБР низ барои яклухткуни истифода кардан мумкин аст. Аргументи функсияи ЦЕЛОЕ факат як адад аст, ки ададро то кимати наздиктарини бутун яклухт мекунад. Функсияи ОТБР бошад, микдори муайяни кисми касриро мепартояд. Агар аргументи дуюми он число_разрядов дода нашуда бошад, натиxа факат кисми бутуни адад мешавад, яъне =ОТБР($A$4) ба адади 3 баробар мешавад. Кимати =ОТБР($A$4,2) ба 3,14 баробар аст.

Функсияхои ЧЕТНОЕ ва НЕЧЕТНОЕ мувофикан ададро то кимати ба тарафи зиёдшавии аргумент то адади бутуни наздиктарини xуфт ва ба тарафи зиёдшавии аргумент то адади наздиктарини ток яклухт мекунад. Мисол, =ЧЕТНОЕ(345,25) кимати 346 ва =НЕЧЕТНОЕ(345,25) кимати 347 –ро сохиб мешавад.

Функсияи ОКРВВЕРХ ададро то адади калонтарини ки, аникии додашуда мутаносиб аст, яклухт мекунад. Ин функсия асосан дар холатхои истифодаи вохидхои ченак истифода мешавад. Масалан, агар дар ячейкаи A7 кимати 12,35р. дода шуда бошад, кимати =ОКРВВЕРХ(A7;0,5) ба 12,50р. иваз мешавад ва агар кимати ячейкаи A8 ба 12,67р. баробар бошад, =ОКРВВЕРХ(A8;0,5) ба кимати 13,00р. сохиб мешавад(яъне, яклухткуни ба 50 тин каратианд).

Функсияи СТЕПЕНЬ ададро ба дарачаи дар аргумент нишондодашуда мебардорад. Дар вакти навишти формула баъзан аз оператори ^(Shift+6) низ истифода кардан мумкин аст. Мисол, киматхои ифодахои =5,9^3 ва СТЕПЕНЬ(5,9;3) ба адади 205,379 баробар мешаванд. Барои аниктар гирифтани кимати натиxа, функсияро истифода кардан кулай аст. Масалан, барои адади 20-ро ба дарачаи ¾ бардоштан, функсияи =СТЕПЕНЬ(20, ¾) нисбат ба навишти =20^0.75 кулайтар аст.

Функсияи КОРЕНЬ барои аз решаи квадрати баровардан истифода мешавад. хангоми манфи будани аргументи он хатогии #ЧИСЛО! пайдо мешавад. Барои пайдо нашудани чунин хатоги дар дохили функсияи КОРЕНЬ функсияи AИS истифода кардан кулай аст. Масалан, кимати =КОРЕНЬ(144) ба 12 баробар буда, кимати =КОРЕНЬ(AИS(-49)) ба 7 баробар аст.

Функсияи СУММ яке аз функсияхои аз хама зиёд истифодашаванда буда, барои он дар лавхаи асбобхои Стандартная тугмаи алохида xудо карда шудааст. Синтаксиси ин функсия чунин аст: =СУММ(число1; хчисло2]; х…]). Барои диапазони ячейкахоро чамъ кардан, дар аргумент онхоро бо истифодаи аломати xудокуни(;) аз хам xудо карда навиштан лозим аст. Масалан, навишти =СУММ(И3: И10; Лист2! И3: И10; Лист3! И3: И10) суммаи киматхои дар ячейкахои аз И3 то И10 будаи Листи фаъол ва Листхои 2 ва 3-ро пайдо мекунад. Барои чамъкунии ячейкахои алохида номи ячейкахо аз хамдигар бо аломати ;(нукта-вергул) xудо карда мешаванд. Масалан, навишти =СУММ(A2;A7;C4;D6) киматхои ячейкахои A2,A7,C4 ва D6-ро чамъ мекунад.

Барои чамъ намудани ададхои бо ягон шарт махдудбуда функсияи СУММЕСЛИ истифода мешавад, ки формати зерин дорад: =СУММЕСЛИ(диапазон; критерий; хдиапазон суммирования]). Дар ин xо диапазон ячейкахоеро дар назар дорад, ки киматхояшон ба каноаткунии шарти дар критерия гузошташуда, санxида мешаванд, диапазон_суммирование диапазони маъмуле, ки суммаашон бояд хисоб карда шаванд. Барои мисол, ячейкахои A1:A8 –ро бо киматхои аз 1 то 8 ва дар ячейкахои И1: И8 киматхои аз 100 то 800 xойгир карда, дар ячейкаи И10 формулаи =СУММЕСЛИ(A1:A8;”>=3”; И1: И8) навишта шавад, дар натиxа суммаи киматхои ячейкахои аз И1 то И3, яъне 600 пайдо мешавад (Расми 4.5.).

Расми 4.5. Ичрои функсияи СУММЕСЛИ

Кайд кардан бамаврид аст, ки кимати шарт бояд дар дохили “”(нохунак) xойгир карда шавад.

хангоми суммарони агар ичро шудани чандин шартхо талаб карда шаванд, аз функсияи Мастера Суммирование-и Ms Excel истифода кардан хеле кулай аст. Ин усто бо ичрои силсилафармони Сервис|Надстройки|Мастер Суммирование фаъол карда мешавад. Тарзи кори онро дар ин лексия дида намебароем.

2. Функсияхои омори. Ин категория чунин функсияхо аз кабили СРЗНАЧ, МАКС, МИН, ХИ2ТЕСТ, ПУАССОН, ПЕРСЕНТИЛЬ, ДИСП, ДОВЕРИТ, КОРРЕЛ, СЧЕТ, СЧЕТЕСЛИ ва монанди инхоро дар худ чамъ кардааст. Функсияхои нисбатан зиёд истифодабаранда ин функсияхои СРЗНАЧ, МАКС, МИН мебошанд, ки тарзи кори онхоро дида мебароем.

НАЧ барои хисоб кардани миёнаи арифметики истифода мешавад. Бояд ба хотир дорем, ки миёнаи арифметики дар натиxаи суммаи ададхоро ба микдорашон таксим кардан пайдо мешавад. Колаби ин функсия чунин аст: =СРЗНАЧ (число1; хчисло2]; х…]). Тарзи истифодаи аргументхои ин функсия ва функсияхои МАХ, МИН ва МЕДИАНА монанд мебошанд. МАХ –кимати калонтарин, МИН- кимати хурдтарин, МЕДИАНА бошад кимати мобайнии диапазони ячейкахоро натиxагири мекунад. Тарзи истифодаи онхо дар расми 4.6. нишон дода шудааст.

Расми 4.6. Ичрои функсияхои омори

Барои хисоб кардани микдори ячейкахои дар сатру сутунхо мавxудбуда функсияи ЧСТРОК ва ЧИСЛСТОЛБ истифода мешаванд. Функсияи СЧЕТЗ микдори ячейкахои дорои киматбударо нишон медихад. Функсияи СЧЕТ микдори ячейкахоеро муайян мекунад, ки танхо киматхои адади доранд. Натиxаи кори функсияи СЧИТАТЬПУСТОТЫ микдори ячейкахои бо додашудахо банд набуда мебошад. Функсияи СЧЕТЕСЛИ микдори ячейкахое, ки шартро каноат мекунад, пайдо мекунад.

Функсияи ДИСП барои хисоб кардани дисперсияи киматхои диапазони ячейкахо истифода мешавад. Формати он ДИСП(число1; число2; …) мебошад. Ин функсия дар асоси формулаи сохта шудааст.

Дигар функсияхои Омори ба монанди тахлили коррелятсиони, тахлили фактори, муайян намудани намуди формулаи регрессиони аз пакети Анализ данных бо ичрои силсилафармони Сервис|Анализ данных ва интихоби банди лозима фаъол мешавад. Барои кор карда тавонистан бо ин пакет дониши ибтидои доир ба фаннхои Омори, риёзи ва назарияи эхтимолиёт лозим аст, ки ин аз мавзeхои курси Информатика берун аст.

1. Функсияхои матни. хангоми истифодабарии коркарди додашудахо дар таблитсаи электрони барои гузаронидани амалхо типи додашудахо асосан раками дар назар дошта мешавад. Аммо бо истифодаи баъзе функсияхои матни ва операторхои матни коркарди додашудахоро хеле хуб ичро кардан мумкин аст.

Асосан функсияхои матни ду вазифаи асосиро ичро мекунанд: киммати матниро ба адад ва ададиро ба матн мубаддал мегардонад. Мисоли чунин функсияхо ЗНАЧЕН, ТЕКСТ, ПРОПИСН, СТРОЧН ва ПРОПНАЧ мебошанд.

Аргументхои функсияхои ПРОПИСН, СТРОЧН ва ПРОПНАЧ матн буда, мувофикан аз харфхои хурд ба харфхои калон, аз харфхои калон ба харфхои хурд ва харфи якeм харфи калону дигар харфхо харфхои хурд натиxабардори мешаванд. Масалан, = ПРОПИСН («xумхурон»), натихаи XУМхУРОН, = СТРОЧН («XУМхУРОН»), натиxаи xумхурон ва = ПРОПНАЧ («XУМхУРОН») натичаи Xумхурон – ро медихад.

Функсияхои ЗНАЧЕН ва ТЕКСТ мувофикан киммати матниро ба адади ва ададиро ба матни мегардонад. Мисол, =ЗНАЧЕН («12345») киммати 12345 ва =ТЕКСТ (12345) натиxаи «12345» – ро бар мегардонад.

СЦЕПИТЬ– функсияест, ки як чанд матнро якxоя мекунад. Масалан, = СЦЕПИТЬ («Xумхурони»; «Шарифзод») натиxаи Xумхурони Шарифзод – ро медихад. Дигар функсияхои матниро аз категорияи Текстовые – и лавхаи Вставка функций ёфтан мумкин аст.

1. Функсияхои сана ва вакт.

Дар Ms Excel микдори зиёди функсияхо бо додашудахои дар колаби вакт истифодашаванда мавxуданд, ки дар чадвалхои электрони истифода мешаванд. Ба ин функсияхои санавии СЕГОДНЯ, ДАТА, ДАТАЗНАЧ, ДЕНЬ, ДЕНЬНЕД, МЕСЯЦ, ГОД, ДНЕЙ360 ва дигархо мансубанд. Ба гайр аз ин дар таркиби пакети Analysis ToolPak шаш функсияхои ДАТАМЕС, КОНМЕСЯЦА, ЧИСТРАБДНИ, НОМНЕДЕЛИ, РАБДЕНЬ, ДОЛЯГОДА мавxуд аст. Барои кор бо вакт функсияхои СЕЙЧАС, ВРЕМЯ, ВРЕМЯЗНАЧ, ЧАС, МИНУТЫ, СЕКУНДЫ истифода мешаванд.

Функсияи СЕГОДНЯ() санаи системавиро бо колаби дд.мм.гггг пайдо мекунад. Функсияи ДАТА, ки аргументхои сол, мох ва рeз дорад, бо колаби дд.мм.гггг санаи дохилкардаро бармегардонад. Масалан, =ДАТА(95;06;17) дар экран 17.06.1995-ро бармегардонад.

Функсияи ДАТАЗНАЧ, ки сохиби як аргументи “додашудахо_чун_матн” мебошад, раками тартибие бармегардонад, ки онро дар хисобкунихо истифода кардан мумкин аст. Масалан, агар =Дата(‘5/21/2003`) дохил карда шавад, кимати он 37762 мешавад.

Функсияхои ДЕНЬ, ДЕНЬНЕД, МЕСЯЦ ва ГОД мувофикан рeз, раками хафта, раками мох ва солро бармегардонад. Масалан, =ГОД(ДАТА(04;4;15)) натиxаи 1904-ро медихад.

Функсияи ДНЕЙ360 микдори рeзхои байни санахо дар асоси соли 360 рeза (яъне 12 мох 30 рeзи) бармегардонад.

Функсияи ДАТАМЕС натиxаеро бармегардонад, ки аз санаи додашуда пештар ё кафотар xойгир аст. Он чунин формат дорад: ДАТАМЕС(санаи_аввала; моххо). =ДАТАМЕС (ДАТА(2004;1; 31);1) натиxаи 38046 медихад, ки пас аз ба формати сана баргардонидан, кимати 29/02/2004 –ро медихад.

Функсияи КОНМЕСЯЦА аргументхои санаи_аввала ва мохро дорад ва кимати санаи рeзи охири мохро дар колаби адади бармегардонад, ки аз санаи аввала ба микдори кимати дар аргументи мох нишондодашуда пештар xойгир бошад.

Функсияи ЧИСТРАБДНИ чун натиxа микдори рeзхои кори дар колаби ададиро бармегардонад. Колаби ин функсия чунин аст: ЧИСТРАБДНИ(санаи_аввала; санаи_охир; хрeзхои ид]). Масалан, =ЧИСТРАБДНИ(31.12.2002; 31.12.2003; И3: И12), ки дар диапазони И3: В12 рeйхати идхо дохил шудаанд, кимати 257-ро медиханд. Рeзхои кори хамаги 262 рeз мебошанд. Панx ид дар рeзхои якшанбе рост меояд, бинобар ин кимати нихои 257 мешавад.

Функсияи НОМНЕДЕЛИ, ки фармати НОМНЕДЕЛИ(сана_ чун_ракам; хтип]) дорад рeзи хафтаро бармегардонад. Натиxа ададхои аз 1 то 7 шуда метавонанд, ки мувофикан ба рeзхои якшанбе, душанбе ва х.к. рост меоянд. Масалан, =НОМНЕДЕЛИ (ДАТА(2003;1;19)) кимати 4-ро сохиб мешавад, ки ба чоршанбе рост меоянд.

Функсияи РАБДЕНЬ (санаи_аввала; рeзхо; хидхо]) санаеро бармегардонад, ки аз санаи аввала ба микдори рeзхои кори кам бошанд. Масалан, =РАБДЕНЬ (ДАТА(2003;1;19);30; В3: В11) кимати 37697 бармегардонад, ки ба колаби сана 17-eми марти 2003-ро нишон медихад. Функсияи ДОЛЯГОДА (санаи_аввала; санаи_нихои; хбазис]) имконияти кадом хиссаи сол дар байни санахои додашуда мавxударо бармегардонад. Масалан, ДОЛЯГОДА(ДАТА(2003;10;15); ДАТА (23;12;31);2) дар натиxа адади 0,213189 медихад, ки 21,31 % кисми солро ташкил медихад.

Барои истифодаи функсияхои вакт СЕЙЧАС, ВРЕМЯ ва ВРЕМЗНАЧ, ЧАС, МИНУТЫ ва СЕКУНДЫ истифода мешаванд, ки мувофикан санаи xори, вакти xориро бо соат_дакика_сония ва дар алохидаги соат, дакика, сония дар натиxа медиханд. Масалан, =СЕЙЧАС() кимати санаи имрeзаро ба намуди 23.07.2004 13:44 медихад. =ВРЕМЯ(4;37;0) дар натиxа 4:37 А.М.-ро медихад. Агар барои ин кимат колаби общий истифода барем (Ctкl+Shift+~) натиxа 0,192361 мешавад. =ВРЕМЯЗНАЧ(“10:35:25”) кимати 0,441262-ро медихад, ки дар колаби вакт ба 10:35:25 АМ мувофик аст. =ЧАС(1:30:10 РМ) кимати 13-ро медихад. =МИНУТ(1:30:10 РМ) кимати 30-ро медихад. =СЕКУНД(1:30:10 РМ) кимати 10-ро медихад. Истифодаи дигар функсияхои ба вакт вобастаро аз маълумотномаи барномаи Ms Excel дарёфт кардан мумкин аст.

1. Функсияхои мантики.

Дар Ms Excel асосан шаш функсияи мантики истифода карда мешавад. хар яки онхо ба кимати Истина(Tкгe) ё Ложь(False) сохиб шуда метавонанд.

Функсияи ИСТИНА()- ягон аргумент истифода накарда, танхо кимати Истина бармегардонад.

Функсияи ЛОЖЬ()- ягон аргумент истифода накарда, танхо кимати Ложь бармегардонад.

Функсияи ЕСЛИ(ифодаи_мантики; кимат_агар_хак_башад; кимат_агар_нохак_башад) –вобаста аз ба кимати хак ё нохак сохиб будани ифодаи мантики, ифодаи дар мавкеи кимат_агар_хак_башад ё кимат_агар_нохак_башад ичро карда мешавад.

Функсияи НЕ(ифода)– кадом кимати мантики доштани аргументро месанxад. Агар кимати хак дошта бошад, кимати нохак бармегардонад ва агар кимати нохак дошта бошад, кимати хак бармегардонад.

И(ифодаи_мантики1, ифодаи_мантики2,…) – агар хамаи аргументхо кимати хак дошта бошанд, кимати хак ва агар акалан ягон аргумент кимати нохак кабул кунад, кимати нохак бармегардонад.

ИЛИ(ифодаи_мантики1, ифодаи_мантики2,…)- агар хамаи аргументхо кимати нохак дошта бошанд, кимати нохак ва агар акалан ягон аргумент кимати хак кабул кунад, кимати хак бармегардонад.

Ифодахои мантикиро бо истифодаи операторхои =, <, >. <=, >= ё <> сохтан мумкин аст.

Якчанд мисолро дида мебароем:

=И(И5=D10; C15>=500). Дар кадами аввал баробар будани кимати ячейкахои И5 ва D10 санxида мешавад. Агар онхо баробар бошанд, натиxаи мукоисакуни Истина мешавад, вагарна натиxа Ложь мешавад. Дар кадами дигар кимати ячейкаи C15 бо адади 500 мукоиса мешавад. Агар кимати C15 аз 500 хурд бошад, кимати ифода Ложь ва дар холати акс Истина кабул мекунад. Дар кадами сеюм агар кимати хар ду аргумент кимати Истина кабул кунад, натиxа Истина ва агар ягон ифода ба кимати Ложь сохиб шавад, натиxа Ложь мешавад.

хангоми халли муодилаи квадрати лозим меояд, ки кимати дискриминант бо адади 0(сифр) мукоиса карда шавад. Агар натиxаи мукоисакуни кимати Истинаро сохиб шавад, муодила халли хакики дорад, ва дар холати акс халли хакики надорад. Барои навишти ин функсияи ЕСЛИ истифода мешавад. ЕСЛИ(И^2-4*A*C<0; “муодила халли хакики надорад”; “муодила халли хакики дорад”)

Истифодаи дигар функсияхои мантикиро аз маълумотномаи барномаи Ms Excel дарёфт кардан мумкин аст.