Намудхои хочаги ва хусусияти онхо
Саволхо:
- Намудхои хочаги: хочагии натурали ва моли.
- Мол ва хусусиятхои он.
- Мафхум ва вазифахои пул.
Чавобхо:
1.Намудхои хочаги: хочагии натурали ва моли.
- аввалин намуди хочаги хочагии натурали ба хисоб меравадд.
Таъриф: хочагии натурали хочагие мебошад, ки дар он махсулт танхо ба максади конеъ сохтани талаботи худ истехсол карда мешавад.
Хусусиятхои хочагии натурали инхо мебошанд.
- Таксимоти чамъияти мехнати вучуд дорад.
- Хочагии натурали сарбаста мебошад.
- Бозор вучуд надорад.
- Истеъмолкунанда худи истеъсолкунанда ба шумор меравад.
- Куввахои истехсолкунанда дар зинаи пати таракиёт карор дорад, яъне хосидноки ва самараноки воситахои истехсолот мушохида намегардад.
- Махсулот истехсолшуда сифати паст дошта аз дохили хочаги берун намебарояд.
2)Инкишофи тафакури инсони сохаи истехсолот пайдоиши мубодила ва тичорат сабаби пайдоиши шудани хочаги дигар бо номи хочагии моли гардид.
Таъриф: хочаги моли хочагие мебошад, ки дар он махсулот на барои конеъ сохтани талаботи худ балки барои фуруш истехсол карда мешавад.
Хусусиятхои хочагии мол инхо мебошанд.
- Таксимоти чамъияти мехнати.
- Махсулот танхо бо максади фуруш истехсол карда мешавад.
- Бозор ва ракобат ба вучуд меояд.
- Муносибатхои молию пули ба вучуд меояд.
- Мол дар бозори номаълум истехсол ва истеъмол карда мешавад.
- Куввахои истехсолкунанди чомеа бо суръати баланд густариш меёбанд.
- Арзиши молхо дар асоси конунхои арзиши муайян карда мешавад ва гайрахо.
Таксимоти чамъияти мехнат аз давраи пайдоиши оламу оибтидо мегириад. Зери мафхуми таксимоти чамъияти мехнат низоми муайяни таърихи мехнати чомеави, ки дар натичаи фаолияти мехнати одам шакл ва намудхои гуногуни он ба амал меояд.
Дар таърихи таксимоти чамъияти мехнат одатан 3 намуди мархиларо чудо мекунанд.
- чорводори аз зироаткори.
- хунарманди аз зироаткори.
- савдо аз истехсолот.
Дар илм намудхои зерини таксимоти мехнат вучуд дорад:
- таксимоти инфироди мехнат.
- Таксимоти чомеави ё чамъияти мехнат.
- Таксимоти нохияви в тереториявии мехнат.
- Таксимоти Милли мехнат
- Таксимоти байналхалки ё умумичахонии мехнат.
Истехсолоти моли аз хочагихои натурали бо он фарк мекунан, ки он мустакилан бо бозор сару кор дорад. Истехсолоти моли дар 6навбати худ ба гуруххои зерин чудо мешавад.
- Истехсолоти одии моли.
- Истехсолоти моли капиталисти.
- Истехсолоти молии ривочёфта.
1)Дар шароити истехсолоти одии моли воситахои истехсолот ва худи мол аз чониби истеъсолкунанда таълук дошта мол аз чониби фардхо ва молистеъсолкунанда мустакил ба бозор бароварда мешавад. Истехсолоти одии моли дар шароити гуломдори бунёд гашта дар чомеаи феодали ба зинаи баланди густариши худ расидааст.
2) Истехсолоти моли капиталисти – истехсолоте мебошад, ки дар асоси истифодаи мехнати коргари кироя ва бо максади ба даст овардани фоида баланд ташкил карда мешавад. Дар ин шароит сохибмулк ва коргар дар як сатх, яъне дар як шахсият вучуд дошта наметавонад.
- 3) Истехсолоти молии ривочёфта – хама чиз ( замин, мол, мулк, коргар, махсули мехнат) ва гайра хариду фуруш карда мешавад.
Чавоби саволи 2. Мол ва хусусиятхои он.
Неъмат заминаи вокеаи пайдоиш, ташакул ва унсури мухимтарини банизомдарори истехсолоти моли мебошад. Оиди мафхуми неъмат махсулот ва мол байни иктисодшиносон андешахои гуногун чой дорад.
Неъмат (благ)
Махсулот (продуксия)
Мол (товары)
Мувофики акидаи Карл Макс агар неъмат дар доираи хочагихои муайян аз чониби субектхои иктисоди истехсолот ва истеъмол карда мешавад, он гох вай хамчун махсулот ва агар ба бозор барои хариду фуруш бароварда шавад ба мол табдил меёбад.
Таъроф: мол натичаи мехнати инсон аст, ки на барои истеъмол шахси балки барои фуруш истехсол карда мешавад.
Неъматхо дар навбати худ ба 2 гурух а) неъматхои иктисодии ва в) неъматхои гайрииктисоди чудо мешавад.
Тахти неъмати иктисоди теъдод муфиднокии чизхое мешавад, ки дар хаёти вокеи захираи онхо махдуданд ва барои конеъ сохтани талаботи чомеа кофи нестанд.
Тахти неъмати гайрииктисоди неъматхое мебошад, ки талаботи чомеаро ба таври мустаким ва гайри мустаким конеъ месозанд, вале аз сабаби зиёд будани захира ва шумораашон кадру киммат надоранд. Масалан: об, хаво, сабза ва гайра.э
Мол дорои 2 арзиш мебошад.1) арзиши истеъмоли ва 2) арзиши мубодилави.
1) таъриф: арзиши истеъмоли мол гуфта кобилияти конеъ сохтани талаботи одамонро бо мол мефахмонад.
2) таъриф: арзиши мубодилави мол ин дар таносуби муайян ивазшавии як молро бо моли дигар мефахмонад.Мисол: 10 тафтар = 20 калам.
Чавоби саволи 3 Мафхум ва вазифахои пул.
Вазифахои пул асосаш ин аст.
- мубодила – яъне кобилияти ичро намудани мубодилаи мол байни харидору фурушанда.
- вазифаи пардохт – пардохтхо накди ва бенакди барои пардох намудани арзиши мол аз тарафи харидор.
- вазифаи ченаки арзиши мол – яъне ба ифодаи пули муайян сохтани арзиши мол вобаста аз арзиши мубодилави ва истеъмолии он.
- вазифаи пасандоз (захира) – яъне пул аз сабаби фаол будан вакти муомоллот ба чои мол ё чиз захирахои накди ва бенакди захира карда мешавад. Пул нисбат ба мол ё чиз кобилияти бештари ивазшави дорад ва дар вакти лозими тез ба молу чизи дигар иваз карда мешавад аз ин лихоз ба чои захира намудани мол ё чиз захира намудани пул фаол мебошад.
- вазифаи пули чахони – яъне асъори Милли метавонад ба асъори дигаре кобилияти устувори ивазшаванда иваз карда мешавад. То охирхои асри ҶIҶ роли асоаиро тилло бози мекард.
Таъриф: пул моли махсусест, ки дар байни молхои дигар накши эквиваленти (мубодила яъне ивазшаванда) умумиро ичро мекунанд.
Чомеа инсони аз нигохи таърих шаклхои зерин муносибатхои молию пулиро аз сар гузаронидааст.
- Мубодилаи бе воситаи мол ба мол.
- Истифода аз моли махсус хамчун воситаи муомилот ё ин ки мубодила (пусти хайвонот, намак чизхои зарури).
- Истифода за тангахои нукраю тилло ё ин ки фузулот, металхо.
- Низоми якафузули (мономентализм, танхо тиллои )
- Пулхои когази Хитои
- Шакли пардохти гайринакди пулхои сабти
- Пардохтхои электрони.
Барои хисоб намудани микдори пули барои муомилот зарур Буда аз формулаи Ирвинг Фишер истифода мешавад. Намуди зеринро дорад.