Ҷараёни иктисоди шаклхои моликият ва низомхои иктисоди
Саволхо:
- Иктисодиётхамчун низоми хочаги.
- Моликиятва намудхои он.
- Тавсифи низомхои иктисоди.
Чавбисаволи 1 Иктисодиёт хамчун низоми хочаги.
Иктисодиёт пеш аз хама аз тарафи инсон бавучуд оварда шуда дар навбати худ барои инсон хазмат мекунад. Одамон элементиасосии иктисодиёт ба хисоб мераванд. Иктисодиёт ин пеш аз хама худи одамонмебошанд. Инсон дар иктисодиёт хумчун 3 шахсият шинохта мешавад.
1) инсонхамчун истеъсолкунанда
- инсонхамчун истеъмолкунанда
- инсонхамчун ташкилотчи
Чузъи 2-юми иктисодиётро табиат ташкилмедихад. Табиат аз он сабаб кисми иктисодиёт ба хисоб меравад, ки иктисодиёт азон захирахои табииро дар шакли тайёр ва нимтайёр пайдо мекунанд.
Чузъи 3-юми иктисодиётро «табиати сунъи»ташкил медихад. Тахти табиати сунъи дар назар дошта мешавад. « тамоми он чизе,ки худи инсон ба вучуд меорад» ба ибораи дигар табиати сунъи ин воситаи мехнатдохил мешавад.
Чузъи 4-уми иктисодиётро «зерсохтхо(инфараструктурахо)» ташкил медихад, ки онхо ба мачму ва 3 гурух.
1)зерсохтхои истехсоли
2)зерсохтхои иктисоди
3)зерсохтхои ичтимои чудо мешаванд.
Ба инфраструктурахои истехсоли мачмуиобектхои дохил карда мешавад, ки чараёни муътадили истехсолотро таъмин месозад.
Зерсохтхоииктисоди – ин бонкхо, биржахо ва дигар муасиссахои молиявию карзи мебошад, кифазаи муътадили муносибатхои пулию карзиро таъмин менамоянд.
Ба инфраструктурахоиичтимои – сохахои хизматрасони, яъне маориф, фарханг, маданият ва гайрахо дохилмешавад.
Кисми 5 иктисодиётро итилоот ташкил медихад.Итилоот бо тамоми он чизхое гуфта мешавад дар чараёни истехсолот хамчунманбахои итилооти хизмат мекунанд.
Иктисодиётинчунин аз мачмуи сохахо иборат аст, ки онхо ба 2 гурух чудо мешавад:
А) сохахоиистехсоли
В)сохахои гайри истехсоли
Ба сохахои истехсоли – сохахои саноат,кишоварзи, сохтмон ва гайрахо
Ба сохахои гайриистехсоли – сохахоитандурусти, фарханг, маориф ва гайрахо дохил мешаванд.
Чавоби саволи 2: Моликият ва намудхои он.
Иктисодиётичомеа аз мачмуи муносибатхои истехсоли, куввахои истехсолкунандаи чомеа, чараёнва шаклхои идоракунии чомеа иборат мебошад.Моликият – пайвасткунанда ё асоси(магзи) хамаи кисмхои номбуршударо ташкил медихад, ки онро ба таври зеринтаъриф дод.
Таърифи1. Моликият асос ё мохияти муносибатхои иктисодию ичтимоиест, ки коргаронро бовоситахои истехсолот мепайвандад.
Таърифи2. моликият гуфту муносибати истехсоли байни одамро оиди азонихудкуни неъмадхоимоддива маънави мебошад.
Таърифи3. моликият шароитхои идоракуни ва азонихудкунии омилхои истехсолот мебошад.
Таърифи 4. Моликият мансубияти обектро басубекти муайян нишон медихад.
Обекти моликият – ашёхои табиат, амвол,ахборот ва дигар арзишхои модию маънави мебошад.
Субекти моликият – сохибмулк метавонад,кихукуки ихтиёрдори, истифодабари, идоракуни ва азонихудкунии обекти моликиятродорад.
Моликият аз ибораи мулк, молик ё мулкдоригирифта щуда маънояш мансубияти ашёхо, амволхо ва дигар неъматхоро ба кассегурухе ё давлат нишон медихад.
Аз руи конуни чумхурии Точикистон соли 1992дар бораи моликият кабул шудааст, дар чумхурии мо чунин намудхои моликиятро азхамдигар фарк мекунанд.
- Моликиятидавлати ( моликияти корхона ва муасиссахои давлати)
- Моликиятиколективи
- Моликиятихусуси ё шахси (моликияти хусуси гуфта истифода азонихудкунии натичаи мехнатишахси дигарро аз тарафи сохибони воситахои истехсолот мефахмонд. Моликиятишахси гуфта тамоми он чизхоеро меноманд, ки ба мехнати худи шахс ба дастомадааст.
Чавоби саволи 3. Тавсифи низомхои иктисоди.
Ба хар як тарзи истехсолот шакли муайянмуносибатхои иктисоди хос мебошад. Низоми иктисоди ин шакли муайяни танзимииктисодиёт ба хисоб меравад. Одатан зери мафхуми низом конун. Коида, расм,тартиб, танзим ё худ механизми амалсози ходисахои иктисодию ичтимои мебошад.
Низоми иктисодичист?
Таърифи 1. Низоми иктисоди шакли махсусинизоми алокаи байни истехсолкунандагон ва истеъмолкунандагони неъматхои моддивумаънави мебошад.
Таърифи 2. Низоми иктисоди мачмуи механзимхо ва инистутхое мебошад, кибарои кабул ва амали гардонидани карорхо оиди истехсолот даромад ва истеъмолотдар доираи сарзамини муайян ба рох монда мешавад.
Таърифи 3. Низоми иктисоди хумчун мачмуи инистутхо, ташкилотхо, конунхо,коида, рафтор ва карору карордодхое мебошад, ки ба раванди иктисодиёт ба тавримустакил ва гайримустакил таъсир мерасонад.
Низоми иктисоди аз руи нишондихандахоигуногун даврабанди карада мешавад. аввалин гурухбанди низ иктисодиёти аз тарафиКарл Макс пешниход кардааст, ки то гурухбанди фоматсиони пай дошт мувофики интаснифот Карл Макс чомеаи инсониро ба 3 зинаи иктисодиву ичтимои таксимбандинамудааст.
- чомеаиибтидои ё антики (пешина)
- чрмеахое,ки ба шакли моликияти хусуси (гуломдори, феодализм, капитализм) асос ёфтааст.
- Форматсияи чомеаи комунисти, ки тибки он 2зина сотсиализм ва коммунизмро бояд дар бар гирад.
Мувофики шаклхои моликият в ахалимасъалахои иктисоди намудхои зерини низомхои иктисодиро аз хамдигар фаркмекунад.
Масъалахоиасосии иктисодиёт ин хали проблемахои зерин мебошад.
- Чи боядстехсол кард?
- Чи тарзбояд истехсол кард?
- Чи боядистехсол кард?
Вобаста ба ин чавоби ин саволхо намудхоизерини низомхои иктисоди вучуд дорад.
- низомииктисоди суннати ё ананави
- низомииктисоди омилхои маъмури
- низомииктисоди бозоргони
- низомииктисоди омехта