Омили антропогени

Таъсири одам ба растанй аз замонҳои қадим сар шуда, ҳоло дар миқьёси васеь давом карда истодааст. Муҳити атрофро ифлос кардани корхонаҳои саноатй, мелиоратцияи заминҳои ботлоқй дар минтақаи ғаирисиёҳзамин ва дигар фао-лияти одам боиси кам шудан ва ҳатто тамоман барҳам хурдани ҳудуди паҳншавии як растанй ё васеъ гардидани ҳудуди паҳншавии дигар растанй ме шавад. Χамияти умумиитифоқии ботаникон ва коркунони Лабораторияи Марказии муҳофизати табиат дар назди Вазорати хоҷагии қишлок хеле корҳоро ба амал бароварданд. Аз руи татқикоти онҳо ба чунин хулоса омадан мумкин аст, ки дар вақти хозира камаш 4000 намуд, яъне панҷьяки ҳамон ҳаиати фулораҳои гулкунанда ва растаниҳои найчагию спора дори СССР-ро то андозае муҳофизат кардан лозим аст. Дар айни замон одам навҳои нави растаниҳои зироатй (серҳосил, ба хунукй ва хушкй тобовар) –ро паидо карда, растаниҳои нави ороиш ва доругии аз ҷиҳати хоҷагй қиматбоҳоро ҷорй намуда, фулораи ин ё он територияро бой мегардонад. Дар қатори растаниҳои зироатӣ инсон растаниҳои бегонаро ҳам дохил мекунад. Баъзеи онҳо ба зуди паҳн гардида, дар районҳои нав диёрй мешавад. Ба Қрим аз Франция дар давраи мудофиаи Севастополъ софлори қабул оварда будаанд, ки он ба растании расмии гушаю канорҳои Балаклова, Севастополь Алука табдил ёфт. Ба Париж соли 1813 аз Россия мушхор (лопух) бурда шуда буд, ки он ҳоло дар тамоми Франция паҳн гардидааст. Опунциҳои Мексика дар мамлакатхои соҳили Баҳри миёназамин, Қрим, Кавказ, Австралия васеъ паҳн гардидаанд.

Динамикаи ҳамҷамъиятии растаниҳо

ҳаҷамъияти ташаккулёфтаи растаниҳо ҳамеша дар ҳаракат буда, табиатан динамикиноканд. Пеш аз ҳама намуди зоҳирии фитоценноз (манзана) тағир меёбад. Намуди зоҳории ҳамҷамъиятии растаниҳо вобаста ба фазаҳои фенологии намудҳо, ким фитоценози мазкурро ташкил медиҳанд, тағир меёбад. Намуди зоҳирии ҳамҷамъиятии растаниҳо вобаста ба фазаҳои фенологии намудҳо, ки пфитоценозщи мазкуро ташкил медиҳанд, Тағир меёбанд. Дигаршавии намуди зоҳирии ҳамҷамъиятии растаниҳо бо цикли фенологии растаниҳо алоқаманд аст. Ин аз он шаҳодат медиҳад, ки хелҳои намудҳои ҳамҷамъияти ташкилдиҳанда аз ҷиҳати экологи сифатан гуногун мебошанд. Ба туфайли тағироти шароитҳои метериологи дар солҳои гуногун намуди зоҳирии фитоценози мазкур ҳам тағир меёбад. Дар баробари ҳаракати фитосинтезҳо устувории онҳо низ мушоҳида карда мешавад. ҳамҷамъиятии растаниҳо. бо фаъолияти одам баъзан вайрон карда мешавад, ба шакли аввалаи худ ё пурра ва ё нопурра бар мегарданд. Омузиши ҳамҷамъиятии растаниҳо ( таркиби намудҳо ва дар заминаҳои муаян сабзидани онҳо ) имконият медиҳад, ки ин ё он тадбири мелиоративи дуруст ба амал бароварда, фоидабахш и майдонҳои алафдарави, чарогоҳо ва ҷангалзорҳо муаяян карда шавад.

ҳамҷамъиятии растаниҳо ба ҳамон организмҳое, ки дар онҷо маскунанад, зич алоқаманданд. Дарахтон, алафҳо, ҳайвоноти калон, парандагон, ҳашарот, замбуруғҳо ва бактерияҳое, ки дар ин заминаҳо зиндаги мекунанд, силсилаи ягонаи гардиши модаҳо ва энергияро ба вуҷуд меоранд.Ин гардиш ба воситаи хуроки ва дигар алоқаҳо ба амал бароварда мешавад.ҳамҷамъиятии растаниҳо якҷоя бо дигар организмҳои дар онҷо зиндаги мекардаги биоценозро ташкил медиҳанд биоценозҳо бо муҳити худ дар алоқамандии зи вуҷуд доранад.Системаи устувореро, ки бо биоценоз ва муҳити зиндагии онҳоро дар бар мегирад, системаи экологии (экосистема) ё биогеценоз меноманд. Дар ҳар системаи эколоалоқаманд мебошанд саёраи мо ба организмҳои дар он мавҷуда система бузург ва мураккаби экологиро ташкил медиҳад.

Мафҳуми ҳамҷамъиятии растаниҳо

Организми растанӣ ва муҳит дар алоқамандии зич мебошанд.Омилҳои муҳит тақсимоти растаниро ҳам дар рeи замин муайян намуда, минтақаҳои растанибобро ташаккул медиҳандва ҳам дар территорияҳои на чандон калон барои ба вуҷуд овардани ҳамҷамъиятии растанӣ таъсир мерасонанд. Дар шароитҳои якхелаи экологӣ ин пайвастагӣ такрор мешавад. Масалан, дар ботлоқ ва ҳам пастхамӣ ҳатто дар территорияҳои ҷудогонаи аз ҳам дур ҳамон як хел растаниҳои алафӣ месабзанд. Дар регзор одатан ҷангалҳои санавбар, дар хокҳои гилин елҳо месабзанд.

ҳамҷамъиятии растаниҳо– ин маҷмeи устувори таърихан ташаккулёфтаи хелҳои гуногуни растаниҳо дар участкаҳои якхелаи территория мебошад, ки бо муносибатҳои муайяни ҳам байни ҳамдигар ва ҳам бо муҳит тавсиф карда мешавад. ҳар як ҳамчамъиятии растаниҳо структураи муайян дорад: тeдаи муайяни хелҳо (таркиби флоравӣ) ва ҷойгиршавии муайяни хелҳо ( қабатнокии ), хоста гирифтани хелҳо дар ҳамҷамъиятии мазкур ба хусусиятҳои биологӣ ва экологии онҳо вобаста аст. Намудҳое, ки ҳамҷаъиятии мазкурро ташкил медиҳанд, бояд аз шаклҳои гуногуни ҳаётӣ иборат бошанд. дар ташккули ҳамҷамъиятӣ рақобати байни намудҳо ё байни фарзҳои як намуд роли махсус мебозад. Дар натиҷа растаниҳои бештар мутобиқшуда табии интихоб карда мешаванд. Χангали дарахтони тeсро дида мебарем. Маълум аст, ки тeс аз ҷисни растаниҳои равшанидeст мебошад, бинобар ин вай дар участкаҳои озоди кушод ( киштзорҳои партофташуда, заминҳои ба сухтор дучор шуда) мерeяд. Дар зери тeс танҳо растаниҳои ба соя тобовар – ел, буттаҳо ва баъзе намудҳои алаф месабзанд. Дар вақти ташаккули ин ҳамҷамъиятии растаниҳо ( фитоценоза ) хок ва дараҷаи намнокии он роли муайян мебозад. Миқдори намудҳое, ки ҳар як ҳамҷамъиятиро ташкил медиҳанд, гуногун аст. Онҳоро доминантҳо меноманд.

Мувофиқи доминанти намудҳои ҳар як қабат номгeи фитоценози мазкурро муайян мекунанд. Масалан, ҷангалеро, ки рeи заминаш пур аз ушнаҳои кабeдро елу ушназор меноманд. Қабатнокии зери заминии растаниҳо ҳам вуҷуд дорад. ҳамин тавр, гуногунии намудҳо дар майдони на чандон калон ба он низ алоқаманд аст, ки системаи решаҳои растаниҳо дар чуқурии якхела ҷойгир намешавад. Ин ба растаниҳо имконият медиҳад, ки аз қабатҳои гуногуни хок моддаҳои минералиро ҷабида гиранд. ҳамҷамъиятии растаниҳо бо намудҳои дар ҳайати онҳо дохилшаванда хусусияти ҷои сокиншавӣ, вазъиятӣ геграфӣ, аз ҷиҳати хоҷагӣ фоидабахшӣ ва бо динамикаи онҳо тавсиф карда мешавад.