Нақшаи ҳисобҳои баҳисобгирии буҷетӣ

Ҳисобҳо – номгӯи бонизоми ҳисобҳои синтетикиеро меноманд, ки бо тартиби муайян рақамгузорӣ карда шудааст ва барои қисоби ҷории амалиётҳои хоҷагидории ташкилот пешбинӣ гэрдидааст.

Дар муассисаҳои буҷетӣ барои баҳисобгирии амалиётҳои бухгалтерӣ, аз рӯи иҷроиши харҷномаи даромад

ва хароҷот аз рӯйи маблағҳои буҷетӣ ва маблағҳое, ки аз фондҳоиғайрибуҷетӣ гирифта шудаанд, нақшаи ҳисобҳои аз ҷониби Вазорати молияи Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ-шуда, истифода бурда мешавад.

Нақшаи ҳисобҳои бақисобгирии ташкилотҳои буҷетӣ аз 12 боб ва қисми ҳисобҳои ғайритавозунӣ иборат аст.

Дар муассисаҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон барои баҳисобгирии мухосибӣ чунин нақшаи ҳисобҳо истифода карда мешавад¹

Дастурамал оиди пешбурди баҳисобгирии муҳосиби дар муассисаҳои буҷетӣ. Душанбе-2010, с. 12-17.

Дар баъзехисобҳои баҳисобгирии буҷетй тартиби пештараи инъикоснамоии амалиётҳо дар ҳисобҳо дида мешавад. Масалан, дар ҳисоби 400 «Натиҷаи молиявии (корхона) муассиса» даромади муассиса (корхона) дар тарафи кредитии ин ҳисоб инъикос карда шавад, хароҷотҳо бошад дар тарафи дебетии ин ҳисоб инъикос карда мешавад.

Тартиби бурдани баҳисобгирии таҳлилӣ (ҷузъӣ)-и ташкилотҳои буҷетӣ аз рӯйи нақшаи ҳисобӣ ва санадҳои меьёрй оид ба объектҳоибақисобгирӣ муқаррар карда мешавад.

Феҳристҳои баҳисобгирӣ

Феҳристи баҳисобгирӣ ба андозаи муайяни китобҳо ё варақаҳои ба қисматҳо ҷудокардашуда буда, барои навиш-тани амалиётҳои гуногун таъин шудаанд.

Феҳристҳо ҳамчун воситаи паҳнкунандаи ахбор аз 3 қисм иборат мебошанд:

• умумӣ;
• предметӣ;
• тартибдиҳӣ.

Дар қисми умумӣ чунин мушаххасот, аломатҳо монан-ди номи ташкилот, номи феҳрист, рақами он, нишондиҳандаҳои давраи ҳисоботӣ ва дигар аломатҳое, ки барои феҳристи мазкур умумианд ҷой мегиранд.

Дар қисми предметии феҳрист масалан ҷадвал, шакл, яъне ба сӯтунҳо тақсимкунй бо ёрии феҳрист муайян карда мешавад.

Қисми тартибдиҳии феҳрист аз имзои шахсоне иборат аст, ки барои дуруст тартиб додан ва эътимоднок буданк маълумотҳои феҳрист ҷавобгар мебошақд. Ин қисми тартибдиҳии ҳуқуқии он мебошад. Одатан дар феҳрист сармуҳосиб ё иҷрокунандаи вазифаи ӯ имзо мегузорад.

Феҳристҳои баҳисобгирии бухгалтерӣ аз журналҳо, варақаҳо ва шаклҳои тасдиқшуда иборат мебошанд.

Китоби бухгалтерӣ – ин варақаҳои дорои сутунҳои махсуси гурӯҳбандӣ ва муқовабандӣ шуда мебошад. Дар китобҳои бухгалтерӣ то саркунии қайдҳо ҳамаи варақаҳо рақамгузорӣ карда мешаванд. Дар саҳифаи охирин бо имзои сармуҳосиб чунин қайд карда мешавад: «Дар ин китоб ҳамагй 250 саҳифа рақамгузорӣ шудааст». Дар баъзе китобҳо, масалан китоби хазина ба ғайр аз рақамгузорӣ бо ресмон баста шуда, сурғоч ва мӯҳр зада мешавад.

Дар ҳар китоб номи муассиса ва соле, ки дар он китоб кушода шудааст, навишта мешавад. Китобҳо барои баҳисобгирии синтетики ва аналитики истифода бурда мешаванд.

Варақаҳои бухгалтерӣ – ин ҷадвалҳои алохидая бо сутунҳои махсус, ки аз қоғаз ё картони тунук тайёр карда шудаанд ва барои қайди амалиётҳои бухгалтерӣ таъин шудаанд, мебошанд.

Варақаҳои бухгалтерӣ – ин як навъи варақаҳои қайди амалиётҳои бухгалтерӣ мебошанд.

Қайдҳо дар феҳристҳои бухгалетрӣ бо ранги чернила, ручка, компютер гузошта мешаванд. Дар охири ҳар моҳ дар феҳристҳои ҳисоби бухгалтерӣ ҷамъи гардишҳо ҳисоб карда мешавад.

Қайдҳо дар феҳристҳои баҳисобгирӣ бояд тоза, аниқ ва фаҳмо бошад.

Баъди тасдиқ кардани ҳисоботи солона феҳристҳои баҳисобгирӣ гурӯҳбандӣ карда шуда, барои нигохдорӣ ба бойгонии ҷории ташкилот супорида мешавад.

Маълумотҳо дар ҳуҷҷатҳои ибтидоӣ аз рӯйи санаи бавуҷудоияшон қайд шуда ва бо роҳи ғункунӣ (чамъкунӣ) дар феҳристҳои баҳисобгирии буҷетии зерин инъжос карда мешаванд:

Журнал – амалиёт аз рӯйи ҳисоби хазина;

Журнал – амалиёти ҳисоббаробаркунӣ бо шахсони зерҳисоб;

Журнал – амалиёти хдсоббаробаркунӣ бо таъминку-нандагон ва пудратчиён;

Журнал – амалиёти ҳисоббаробаркунии дебиторҳо аз рӯйи даромад;

Журнал – амалиёти ҳисоббаробаркунӣ аз рӯйи музди меҳнат;

Журнал – аз рӯйи дигар амалиётҳо;

Китоби асосӣ.

Қайдҳо дар журнал – амалиётҳо на дертар аз рӯзи дигар баъд аз гирифтани онҳо, гузаронқда мешаванд. Алоқамандии ҳисобҳо дар журнал вобаста аз характери амалиёт аз рӯйи дебети як ҳисоб ва кредхгги ҳисоби дигар навишта мешавад.

Дар журнал ~ сармуҳосиб ва муҳосибе, ки ҳамин жур-налро тартиб медиханд, имзо мегузоранд.

Бо гузашти моҳ маълумотҳои гардишҳо мувофиқи ҳисобҳо аз журнал-амалиёт дар китоби асосӣ қайд карда мешаванд.

Роҳҳои ислоҳи хатоиҳо дар феҳристҳои баҳисобгирӣ

Се тарзи ислоҳи хатоиҳо дар феҳристҳои баҳисобгирӣ вуҷуддорад:

– корректурӣ;

– навишти иловагӣ;

– қайди сурх.

Усули корректурӣ дар ҳолате истифода бурда мешавад, ки хатогӣ дар давраи ҳисоботй то тартибдиҳии тавозуни бухгалтерӣ ошкор карда шудааст. Моҳияти ин усул аз он иборат аст, ки навишти аввала нодуруст аст бо хати борик хат зада мешавад. Баъди хат задан навишти аввала бояд хонда шавад ва дар паҳлуи он навишти дурусташро қайд намоянд, якбора сабаби ислоҳкуниро қайд намуда, шахси ислоҳкунанда имзои худро дар ҳуҷҷат мегузорад. Ислоҳот бояд бо қайди «Ислоҳ карда шудааст» эзоҳ дода шавад.

Навишти иловагй дар ҳолате истифода бурда мешавад, ки дар маълумотҳои бухгалтерӣ ва дар феҳристҳои баҳисобгирӣ алоқамандии ҳисобҳо дуруст нишон дода шудааст, лекин маблағи амалиёт кам нишон до да шудааст. Ми-сол: ба шахси зерҳисоб аз хазина 40 сомонӣ дода шуд, аммо маблағи амалиёт 10 сомонӣ нишон до да шудааст. Пас, дар ин ҳолат барои маблаги боқимонда (30 сомонӣ) маълумотҳои (проводкаи) иловагй тартиб дода мешавад.

Агар дар қайдҳои баҳисобгирӣ алоқамандии ҳисобҳо нодуруст нишон дода шуда бошад, дар ин ҳолат барои ислохи хатой усули «Қайди сурх» истифода бурда мешавад. Моҳияти ин усул аз он иборат аст, ки навишти аввала так-рор мешавад, лекин бо ранги сурх.