Ҳисобдории бухгалтерӣ ҳамчун системаи иттилоотӣ
- Марҳилаҳои пайдоиш ва инкишофи ҳисобгирии муҳосибӣ. Вобастагии мақсад ва мазмуни ҳисобдорӣ аз намудҳои моликият.
- Таърифи ҳисобдории муҳосибӣ ва вазифаҳои он. Ҳисобдории иттилоотӣ ва қабули қарорҳои идоракунӣ.
- Функсияҳои ҳисобдории муҳосибӣ. .
- Истифодабарандагони иттилооти ҳисобдории муҳосибӣ ва таснифи онҳо .
- Танзими қонунгузории ҳисобдории муҳосибӣ дар ҶТ.
1. Марҳилаҳои пайдоиш ва инкишофи ҳисобгирии муҳосибӣ
Таърихи ёисобдорӣ зиьда аз 6000 солро дар бар мегирад ва ёисобдории бухгалтерӣ бошад зиьда аз 700 солро дар бар мегирад
“Хисобдорӣ” – xapaeни ҳисобгирии бухгалтерӣ буда, воситаи бақайдгирии амалиётҳои хоxагӣ ва нигоҳ доштани хуxxатҳоро дар бар мегирад, факат як қисми системаи баҳисобгирии бухгалтериро ташкил мекунад.
“ҳисобдории бухгалтерӣ” (accounting) системаест, ки ченкунӣ, коркард ва пешниҳод намудани иттилооти молиявиро ба максади идоракунй таъмин менамояд.
Ёисобдории бухгалтерӣ аз калимаи немисӣ «Ӣuehhalteқ» гирифта шуда маънояш Ӣueh- китоб: Halteқ- доштан яъне китобдор. Вале ин мафёуми техники буда дар шароити кунуни мазмуни худашро дигар кардааст. Аввалин бухгалтер дар љаёон Христафор Штехр аз Германия ва дар Руссия бошад тољири Голандӣ Тимерман: ки сармуёосиби конселярияи Пьтри 1 буд.
Хулоса: хисобдорӣ-тачрибаи корӣ, кисми техникии система буда, «ҳисобдории бухгалтерӣ”-илмӣ иктисодӣ мебошад, ки дар MIS вазифаи зерсистема (подсистема)-ро иxро мекунад.
Таснифоти молу мулки корхона ва манбаи пайдоиши онҳо.
Таснифоти илмӣ-асосӣ иктисодии ташкили баҳисобгирӣ, назорат ва таҳлили ахборотро ташкил медиҳад. Моликияти корхона ба ду гурeҳи асосӣ: воситаҳои гайригардон ва воситаҳои гардон таксим мешаванд.Манбаи пайдоиш ба сармояи худӣ ва сармояи карзӣ тақсим мешавад.Чунин фахмиш дар оянда барои тартиб додани баланси бухгалтерӣ зарур аст.
Усулҳои ҳисобгирии муҳосибӣ
Мафҳуми метод ва тавсифи усулҳои он: ҳуxxатикунонӣ, баруйхатгирӣ, баёодиёии ва калкулятсия, ҳисоб ва навишти дутарафа, баланс ва ҳисобот.
ҳуxxатикунонӣ (документация) – ин тарзи тартиб додани ёуљљатёои бухгалтерӣ мебошад
баруйхатгирӣ (инвентаризация) – усули муайян намудани мављудияти хољагӣ
баёодиёии-ин тарзи муайян намудани воситаёои арзиши хољагӣ
калкулятсия- аз калимаи Лотинӣ «Calculation» ҳисобкунӣ – ин тарзи ёисобкунии арзиши аслии маёсулот
Ёисобдории бухгалтерӣ ёамчун системаи иттилоотӣ барои цабули царордодёо.
Талобот ва ахборот
Ахборот
Ёисобдории бухгалтеры (Accounting)
Ченкуны
Коркард
Пешниёоди ёисобот
Функсияҳои хисобдории бухгалтерӣ:
- Назоратй;
- Таъмини ҳифзи моликият;
- Иттилоотй;
- Алоқаи муттақобила;
- Тахлилӣ.
- Намудҳои ҳисобдории бухгалтерӣ:
Дар иктисодй бозоргонй вобаста ба талаботи ахборот баҳисобгирии бухгалтерӣ ба ду намуд таксим шудааст: баҳисобгирии молиявӣ ва баҳисобгирии идоракунӣ. Дар схема фарқияти онҳо нишон дода шудаанд.
Предмет (матлаб), объектҳо ва методи фанни ҳисобдории бухгалтерӣ.
Предмет ба саволи чиро меомузад, метод (усул) -чй тавр меомузад, xавоб мегуяд.
Объектҳои фан: воситаҳои асосй, активҳои гайримоддй, маблаггузориҳои асосию молиявӣ, воситаҳои (активҳои) гардон мебошанд. Номгeи воситаҳо ва манбаъҳои пайдоиши онҳо дар схема нишон дода шудааст. Мафҳуми “xараёни хоxагӣ” ва “амалиётҳои хочагӣ” аз чанд xихат ба якдигар вобаста бошанд вале фарқкунандаанд.
Мацсади бурдани ёисобдории бухгалтерӣ — ин љамъовари: коркард ва танзими малумот оиди вазъи соёибкори: воциф сохтани роёбар ва менељерон оиди хаљми корёои иљрошуда: даромад: харочот ва фоида: андоз ва дигар пардохтёои ёатми: оиди тагйирот дар ёаракати моддӣ ва меёнати мебошад.
Аз ин бар меояд: ки низоми ёисобдории бухгалтерӣ манбаи иттилоотиро барои идоракуни ба вуљуд оварда: назорат ва таёлили фаъолияти хољагидориро ба амал мебарорад.
Истифодабарандагони иттилооти баҳисобгирии бухгалтерӣ
Иттилооти бо сифат ва беҳтар намудани фаъолияти кордони таъсири мусбат мерасонад. ҳамаи истифодабарандагони ҳисоботи молиявиро ба ду гурeҳ таксим мекунанд
- Дохили – истфодабарандагоне, ки бевосита ба фаъолияти корхона ҳавасманд ҳастанд
Моликони хусуси: мацомоти олии идоракунандаи ширкат: дасгоёи иљроия: менељерон: ва щ
- Берини – истфодабарандагони гайри мустакиме, ки ба фаъолияти корхона ҳавасманди доранд
Истифодабарандагони ахбороти беруни бошад ба ду категория дохил мешавад.
Бевосита (мустацим)
Бавосита (щайримустацим)
Истифодабарандагони ахбороти беруни бевосита кормандони бавоситаи корхона набуда: лекин манфиатёои молиявӣ доранд. (банк: харидорон: саёмгузорон ва щ)
Истифодабарандагони ахбороти беруни бавосита инёо манфиатёои молиявии бавосита доранд. Ба онёо дохил мешаванд дар навбати аввал давлат дар шахсияти мацомоти андоз: љамъият: матбуот: омор ва ғ.
Ҳисобдории молиявӣ ва идоракунӣ
Ташаккули муносибатҳои бозоргонӣ зарурати тасниф ҳисобдории бухгалтериро ба ҳисобдории молиявӣ ва ҳисобдории идоракунӣ ба миён овард.
Дар давлатҳои собиқ Иттиҳоди Шуравӣ Ҳисобдории бухгалтерӣ ҳамчун фанни ягона ба қисматшавӣ ба фаннҳои дохилисоҳавӣ омўхта мешуд. Дар шароити ҳозира, бо пайдо шудани шаклҳои мухталифи моликият ва мувофиқан, истифодабарандагони мухталифи иттилооти манфиати гуногундошта, ҳисобдории бухгалтнрӣ ба молиявӣ ва идоракунӣ қисмат мешавад.
Ҳисобдори молиявӣ маълумоти заруриро ҳам барои истифодабарандагони дохилӣ ва ҳам беруна дар бар мегирад. Қисми асосии ҳисобдори молиявӣ аз маълумоти љамбасти иборат аст, Ки мақсади асоси он – омода намудани шаклҳои гуногуни ҳисоботи молиявӣ ва пешниҳоди саривақти он ва истифодабарандагони беруна ҳавсманд мебошад.
Ҳисобдории молияви дар шароити ташаккули иқтисодиёту бозоргони, ҳангоме, Ки на ҳар як корхона пардохтҳои андозиро бардошт карда метавоннад, ба истифодабарандагони ҳавсманд маълумотеро, ки на ҳамаи талаботи онҳоро қонеъ мегардонад пешниҳод мекунад.
Маълумоти хеле пурра ва холисро оиди самараноки фаъолияти ширкат тавассути ҳисобдори идоракунӣ гирифтан мумкин аст.
Ҳисобдории идоракуни (дохилиширкати) маълумоти хеле пурра ва ҳаматарафаро оиди фаъолияти истеҳсолии ширкат нишондодҳои миқдори ва сифатии кори бахшҳо дар бар гирифта асосн барои қонъ гардонии талаботи роҳбарон ва менељерон ширкат равона гардидааст. Бинобар ин мақсад аз бурдани ҳисобдории идоракунӣ- ин баланд бардоштани сатҳи муфиди маълумот барои баҳодиҳии воқеии вазъи ко рва қабули қарорҳои муносиби идоракуни мебошад.
Баробари тарақиёбии муносибатҳои бозоргони љараёни идоракунии воҳидҳои хољагидори то рафт мураккабтар мешавад. Илова бар ин, диққати асоси ба ҳисобдории идоракунӣ дода мешавад, ки он тадриљан васеъ гардида, вазифаҳои маблаѓгузории буљети, назорат, батанзимовари ва ѓ –ро дар бар мегирад.
Бо вуљуди ин, ҳисобдори истеҳсолии амалкунандаро бо ҳисобдори идоракунӣ ташбеҳ додан мумкин нест, чунки маълумоти ҳисобдории истеҳсоли ҳам дар ҳисобдории идоракунӣ ва ҳам дар ҳисобдории молиявӣ истифода бурда мешавад. Олимони америкои оид ба ҳисобдори идоракунӣ Хорн Грен Ч.т ва фастер Љ. Қайд мекунанд, ки «ҳисобдории истеҳсолӣ – ин ҳисобдории идоракунӣ бо љамъи қисмати начандон калони ҳисобдори молиявист».
Ин тафриқаро ба таври возеҳ чунин тасвир кардан мумкин аст.
А –ҳисобдории идоракунӣ
В- ҳисобдории истеҳсолӣ
С – ҳисобдории молиявӣ
Баробари ба даст овардани мустақилият маҳорати идоракунӣ ва самтҳои ташкили истеҳсолоту худи ширкатҳо муайян мекунанд. Дар чунин шароит роҳбарон ба маълумоти саҳеҳ оиди вазъи кор эҳтиёљ доранд. Истиқлолияти молиявӣ ширкатҳо тавассути баромади дурусти ҳисобдори ва кушоду равшании ҳисобот назорати пайваста аз болои ҳаракати воситаҳои пули ва вазъи ҳисоббаробари бо дебитор ва кредиторон, бо мақомоти андоз таъмин карда мешавад.