МУНОСИБАТХОИ ИЧТИМОИЮ ИКДИСОДИ
Кишоварзй. Дар асри XVI асоси хожагии ыишлоы, деьыонц буд. Замин бештар дар дасти давлат буд. Хон ё султон ба касе, ки мехост заминро инъом мекард. Калонтарин заминдорони мулк аъзоёни сершумори хонадони салтанатц буданд.
Мулкхои калони инъомшударо суюрщол меномиданд. Соьибони суюрщол дар навбати худ як ыисми давлатии мулкашонро ба зумрахои нисбатан хурди аъёну ашроф таксим карда метавонистанд.
Дигар намуди истифодабарц аз замин мулки феодалц буд, ки ыисми оидоти он ба фоидаи давлат ва кисми дигараш ба нафъи сохиби замин истифода мешуд.
Намуди сеюми замин «замини хурри холис» ном дошт. Соьибони ин мулк аз андози давлатц озод буданд. Ин намуди заминхо дар асри XVI хеле кам буданд.
Намуди чаьоруми замин — заминьои ваыф, яъне замини хайрия буданд. Аз маьсули онхо масжиду мадрасаву хонакоххо истифода мебурданд. Ё худ аз хисоби даромади замини ваыф пулу роььо сохта ё таъмир карда мешуданд. Замини ваыф таысимнопазир ва умуман дастнорас дониста мешуд.
Намуди панчуми замин — мулкхои дехконон буданд, ки худи онхо кор карда хосил мегирифтанд. Вазъияти дехконони сохибмулк назар ба дехдонони ичоранишин бехтар буд. Инчунин онхо назар ба кисмати бокимондаи корандагони замин як дарачд имтиёзьо доштанд. Масалан, ба давлат камтар хироч месупориданд.
Ба щайр аз заминхои номбурда дар Осиёи Миёна заминдории чамоагц (общинаги) ьануз вужуд дошт.
Олоти кории деьыонон асосан омоч, дос, каланду бел буд. Бо хамин олоти одц деьыон гандуму жав, жуворц, арзан, шолц, мошу нахуд ва дигар махсулоти хочагиашро руёнида, заминро обёрц мекард. Дар бощьои атрофи шаьрьо ва деьот себ, нок, зардолу, чормагз ва олу парвариш мекарданд. Яке аз соьаьои сердаромад истеьсоли щуза (пахта) ва кирмакпарварц буд. Матоъхои абрешимии косибони Мовароуннахр ба давлатьои ьамсоя ба фур=ш мерафтанд. Маьсулоти полезц, кишти харбузаву тарбуз, сабзиву пиёз яке аз соьаьои маъмул ва муфиди хочагии дехконц буд.
Аксари деьыонон замини кам доштанд. Вале заминдороне низ буданд, ки замини кишташон дар ьудуди якчанд ноьия ё вилоят чойгир буд. Яке аз заминдорони калонтарин дар Бухоро — Хожаьои Жуйборц дар асри XVI маыоми хосро ишщол мекарданд. Масалан, Хожа Саъд то 17 ьазор га замин, якчанд хазор cap моли майдаву калон ва бощхои калонро сохибц мекард. Хожахои Жуйборц дар водии Ьисор низ сохиби заминьои кишт буданд.
Барои истифодаи замин деьыонон ба давлат андоз месупориданд, ки онро молужаьот ё хирож меномиданд. Аз 30 то 40 фоизи даромади деьыон сарфи андоз мешуд. Аз бощхо ва токзорьо танобона мегирифтанд. Мансабдорон дар маьальо аз давлат маош намегирифтанд. Ахолц вазифадор буд андозро бо номи мухосилона ё зобитона супорад. Маблащи супорида барои маоши мансабдорони маьальо сарф мегардид.
Хунармандц. Истеьсолоти ьунармандц ва сифати маьсулоти он дар давоми асри XVI ба ьолати пешинаи худ боыи монд. Лашкаркашц ва тохтутози бешумор дар Хуросон барои ахолц бисёр гарон буд. Хусусан жангьои байнихудц, ки ыариб ним аср давом карданд, ахволи мардумро ниьоят табоь сохтанд. Заминьои кишт поймол, шаьрьо торож ва хирожу андозьо зиёд шуданд.
Шаьрьо дар ьаёти сиёсц, иктисодц ва мадании мамлакат наыши калон бозиданд. Махсусан шаьрьои Самарыанд, Бухоро, Тошканд, Фарщона, Хужанд, Ьиcop, К=лоб ва +ротеппа тараыыц карда буданд. Ьунармандон дар шаьрьо кам набуданд. Касбьои маъруф дар шаьрьо бофандагц, кордсозц, кулолц, охангарц, бинокорц, дузандагц, ошпазц буданд. Махсусан, ьунари устоьои ыощазсози Самарыанд маъруфу машьури мамлакатьои дигар гашта буд.
Дар таърихи касбу косибии мардуми Осиёи Миёна зиёда аз 100 ьунар маълуму машьур аст. Косибон устохонаьои худро доштанд. Дар баъзе шахрьо косибони як сохаи хунармандц дар гузар ё маьаллаьои алохида истикомат мекарданд. Аз хамин сабаб баъзе гузархои шаьр номи «гузари кордгарон», «гузари собунгарон», «гузари дегрезон», «гузари мехчагарон» ва амсоли иньоро гирифтаанд.
Дар шаьрьо бозорхо буданд. Дар шаьри калон дар як хафта ду руз рузи бозор мешуд. Ьунармандон маснуоти худро ба бозор низ мебароварданд. Косибоне, ки дар устохонаьо кироя кор мекарданд, ба ивази корашон музд мегирифтанд. Аз косибон низ андоз ситонида мешуд.
Савдо. Дар муддати чандин аср рохи калони корвонгард аз Осиёи Миёна гузашта, Шарку Fapбpo ба хам мепайваст. Дар асри XVI кашфиёти бузурги чугрофц ба амал омаданд ва ин роь ахамияти худро гум кард. Осиёи Миёна аз чараёни асосии харакати молхои тичоратц дар канор монд. Ин холат ба истехсоли молии дохилц таъсир карда, боиси камшавии ьажми маснуоти якыатор сохахои касбу ьунар гардид.
Дар навбати худ, дар ин аср барыарор гардидани робитаи тижоратии Осиёи Миёна бо Русия аз аьамият холй набуд. Анвои гуногуни мол ба микдори торафт зиёд аз Осиёи Миёна ба Русия содир мешуд. Дар ин мул к газворхои гуногуни пахтагин ва шохивории Осиёи Миёна шухрати калон доштанд. Аз Русия ба ин сарзамин матоъхои пашмин, асбобхои филизц ва дигар асбобхо меоварданд.
Дар асри XVI муносибатхои дипломатц бо Русия барыарор гардиданд, ба Москва сафирхо, заминдорон ва сармоядорон рафта меомаданд. Дар баробари ичрои супоришхои дипломатц онхо ба инкишофи савдо низ ёрц мерасонданд. Сафирхо бо корвони калон ба рох баромада, ба Русия мол бурда ва аз ончо боз мол шрифта бармегаштанд. Савдо барои харду тараф фоиданок буд, бинобар ин ривож меёфт. Вале барои ривочи хаматарафаи савдои хорича шароит мусоидат намекард. Яке аз мамониатхо роьзаньо буданд. Инчунин махдудияти мазхабц (махсусан бо Эрон ва Русия) низ садди рох мегашт. Чунки савдогарони рус, ки насронц буданд, аз омадан ба Осиёи Миёна худдорц намуда, бештар ба сифати тожир мусулмоньои дар худуди Русия сокинбударо равон
мекарданд (тоторхо, бошкирдхо ва дигархо). Дар навбати худ муносибатхои тичоратии мулкхои Осиёи Миёна бо давлатхои хамсоя — Хитой ва Хиндустон катъ нагашта будаанд.
Дар охири асри XVI Абдуллохони II ба чангхои байнихудц хотима дода, барои бехтар гардидани шароити тичорат якыатор тадбирхо андешид, ки ба тагйир ёфтани вазъияти савдо ва хочагц сабаб шуд ва мамлакат каме ба холати эътидол даромад. У кушиш намуд, ки роххои корвонгузар нисбатан бехтар ва аз оби нушокц таъмин бошанд. Бо ин максад дар роххои савдо хавзхои об (сардоба) ва корвонсаройхо сохта шуданд.