Ҷуcтуҷӯи ахбор дар шабакаи глобалии интернет

• 1. Системаҳои ҷустуҷӯӣ дар шабакаи Интернет

Системаҳои ҷустуҷӯӣ дар шабакаи Интернет

Дар шабакаи Интернет доимо миқдори ахбор меафзояд. Аз ҳамин сабаб муаммоҳои xустуxeи ахбор пайдо мешаванд. Дар шабаки глобалии Интернет ду намуди системаҳои ҷустуҷӯӣ – классификаторҳо ва мошинҳои ҷустуҷӯӣ мавxуд аст. Вобаста ба ахборе, ки ёфтани вай зарур аст, аз ситемаҳои xустуxeӣ ин ва ё он намуд истифода намудан мумкин аст.

Классификаторҳо рeйхатҳои ботартиби истинодҳоро дар Wев – узелҳо нигоҳ медоранд. Одатан ҳар як инстинод навишти кeтоҳро тасвир мекунад. Рeйхатҳо аз рeи қисматҳои матнӣ дар серверҳои xустуxeӣ бо тартиб оварда шудаанд. Аз рeи дарахти каталогҳо нигоҳ карда, пайдарпай соҳаи xустуxeиро маҳдуд намуда, дар натиxа, рeйхати истинодҳоро дар -ҳо пайдо кардан мумкин аст, ки ба мавзeи талаб намудаи истифодабаранда монанд аст.

Истифода намудан классификаторҳо танҳо дар он маврид мувофиқ мебошад, ки агар мавзeъ барои xустуxeй кифояю умумӣ бошад. Масалан, «мактабҳои олии Санкт Петербург» дар қисмати «Маълумот (Образование): Мактабҳои олӣ (Вузы): Мактабҳои олии Санкт Петербург( Вузы Санкт Петербурга) » ва дар қисмати дуюм – Саноат (Промышленность): Мошинсозӣ (Машиностроение): Саноати авиатсионӣ (Авиационная промышленность).

Ҳангоми истифода намудани маълумоти классификаторон дар вақти xустуxeй бояд ба таври дақиқ нишон дода шавад, ки ин ахбор ба кадом категорияҳо дохил карда мешавад. Дар баробари ин гурeҳбандии захираҳо аз тарафи одамон гузаронида мешавад, бинобар ин бисёр субъективӣ мешавад. Мошинҳои xустуxeӣ ин камбудиҳоро надоранд. Мошинҳои xустуxeӣ саҳифаҳои дар Интернет xойгир бударо дида мебароянд ва индекси калимаҳои истифодашавандаро тартиб медиҳанд. Истифодабаранда калимаи xустуxeӣ ё ифодаи мантиқиро ворид мекунад ва бо ин пурсиши вай мошини xустуxeӣ рeйхати истинодҳоро дар саҳифаҳое медиҳад, ки ин калима истифода мешавад.

Яке аз xузъҳои асосии мошинҳои xустуxeӣ индексатор (баъзан истилоҳи анкабуд истифода мешавад) мебошад – ин модули барномавие мебошад, ки Интернетро барои xамъоварии маълумотҳо оиди ҳолати захираҳои ахборӣ давра ба давра нусхабардорӣ мекунанд. Ин маълумотҳо барои ташкил ва навгардонии индексҳо истифода бурда мешавад, ки индексҳо – массиви маълумотҳои системаи xустуxeӣ барои xустуxeи суроғаи системаи ахбории захираҳо истифодашаанда мебошад. Асоси ташкилдиҳанадаи индексҳо – ин рeйхатҳои роста ва инвертатсияшуда мебошанд, ки дар байни истилоҳотҳои xустуxeӣ ва ҳуxxатҳои мундариxавии онҳо мувофиқатро барқарор менамояд.

Xузъи сеюми мошини xустуxeӣ ин дастгоҳи xустуxeй мебошад, ки кори бевоситаи истифодабаранда бо индексҳоро таъмин менамояд. Дар зери маънои ин истилоҳот забони ахборӣ-xустуxeии система, интерфейси истифодабаранда ва механизми амалигардонии пурсишҳо дар назар дошта мешавад.

Барои он ки андозаи луғатҳо ва индексҳоро калон кунанд, мафҳуми нав бо номи истилоҳот дохил карда шудааст. Вай дар раванди индексиронӣ муайян карда мешавад ва аз усули индексиронӣ, ки дар мошини xустуxeии зерин истифода бурда мешавад, вобастагӣ дорад.

Усулҳои индексиронӣ ба намудҳои оморӣ, назариявӣ-ахборӣ ва эҳтимолӣ xудо карда мешаванд. Дар усулҳои оморӣ ҳуxxатҳо ҳамчун нуқтаҳо дар фазои ахборӣ дида баромада мешаванд. Барои xустуxуи ахбор дар шабакаи глобалии Интеренет системаҳои гуногун коркард шудаанд.

Гурeҳи истилоҳотҳо ва ҳуччатҳои таркиботӣ чӣ қадар наздик бошанд, ҳамон қадар инъикоси нуқтаҳои онҳо наздиктар мегардад. Ба сифати истилоҳотҳои индексатсия фазои ҳуxxатҳои камкунандаи зичӣ истифода бурда мешавад.

Барои xустуxeи ахбор дар шабаки глобалии Интернет системаҳои гуногун коркард намуда шудаанд. Ин системаҳо имконият медиҳанд, ки ахбор дар Wев – саҳифаҳо, гурeҳи хабарномаҳо ва манбаъи файлҳо xустуxeй карда шаванд.

Стратегияи серверҳои муосири ҷустуҷӯӣ дар се рафтор асос меёбад:

• ташкили индексҳо;
• ташкили каталогҳо;
• усули пайвандӣ (гибридӣ).

Барои ҷустуҷӯӣ ахбор системаҳои ҷустуҷӯӣ ва каталогҳо истифода мешаванд. Агар то имрӯз ними ҷустуҷуҳо бо ёрии системаҳои xустуxeӣ иxро карда мешуду нисфи дигар бо ёрии каталогҳо, он гоҳ ҳоло ин муносибат ба нисбати 4:1 ба фоидаи ҷустуҷуй менамудагиҳо тағир ёфтааст.

Системаҳои ҷустуҷӯи пешқадам ва калонтарин инҳо мебошанд: www.aport.ru,www.googlе.ru ва www.yandex.ru мебошанд. Ин

системаҳо дорои каталогҳои захираҳои Интернетӣ ва роботҳои ҷустуҷӯӣ мебошанд.

Мошини xустуxeии стандартӣ аз се қисмат иборат мебошад. Аввалаи он – робот мебошад. Ин гуна барномаи системаи xустуxeӣ сайтҳоро бефосила дида мебарояд, нави онҳоро мекобад ё пешингаи онҳоро тафтиш мекунад. Аз рeи ин маълумотҳо базаи индексиро месозад, ки дар он маълумот оиди захираҳои ёфташудаи интернетӣ нигоҳ дошта мешаванд. Пас аз ин xустуxукунак (поисковик) ба кор шурeъ менамояд, ки индекси захираҳо ба дархостдиҳанда мувофиқро xустуxуй менамояд. Яъне вақте ки дархост фиристода мешавад, xустуxeй дар базаи маълумотҳои саривақт омода кардашуда иxро карда мешавад. Бинобар ин системаҳои xустуxeӣ зудамал мебошанд. Аммо камбудии доштаи ин гуна системаҳо дар он мебошад, ки бо тавасути ин мошинҳо ахбори навинро ёфтан амалан ғайриимкон аст. Истинод низ моро ба ахбори захираи мавxуд буда овардамерасонад.

Системаҳо ва каталогҳои бузурги ҷустуҷуи дар шабакаи интернет

Каталогҳои шабакаи глобалии Интернет монанди каталогҳои китобхонаҳо мебошанд. Дорандаҳои каталогҳо истинодро ба сайтҳо медиҳанд, суроғаи онҳоро нусха мекунанд, шарҳи кeтоҳи онҳоро баён мекунанд. Чунин каталогҳо бо ёрии сарлавҳаҳои иерархӣ ё хаттӣ таъмин карда мешаванд.

Намунаи сарлавҳаи иеархӣ каталоги YAHOO!, www.list.ru шуда метавонанд. Сарлавҳаи хаттӣ дар www.rumbler.ru истифода бурда мешавад.

Каталогҳо бофармоиши дорандагони сайтҳо пур карда мегшаванд. Тағиротҳо ба каталог бо таври автоматикӣ сурат мегирад.

Барои самаранок xустуxуй кардани ҳам мошинҳои xустуxeӣ ва ҳам каталогҳо истифода бурда мешаанд.

Базаи индексии мошини xустуxeӣ нисбати каталогҳо дорои истинодҳои зиёде дар сайтҳо мебошанд. Аммо каталогҳое, ки бо сарлавҳаи хуб таъмин гаштаанд, давраи xустуxeиро кeтоҳтар менамоянд. Чунин гурeхи каталогҳоро калимаҳои асосиро барои сайтҳои додашуда муайян менамоянд.

Агар xустуxeй натиxаи дилхоҳ надода бошад, он гоҳ онро аз нав такро карда дархостро дурустар сохтан лозим аст. Дар ин маврид ба истифодабарандагон амалиётҳои xустуxeи васеъ ёрии калон мерасонад, системаҳои имрeзаи xустуxeии калонтарин бо онҳо таъмин карда шуданнд. Ҳарчанд худи вазифаҳои xустуxeи васеъ дар системаҳо гуногун бошанд, ҳам мақсад як то, яъне тартиб додани дархости дурустар мебошад. Барои ин мақсаҳо системаҳоро бо забони дархостҳо пурра менамоянд.

Имрeзҳо бештар системаҳои xустуxeии хурдтар бо сайтҳои забони русӣ ва системаҳои глобалиашон бо тамоми торҳои интернетӣ кор

мекунанд. Яъне барои кори беруна аз системаҳои xустуxeии дигар васеъ истифоджа мебаранд.

Сайтҳои www.yahoo.com,www.altavista.com, YAHOO!, www.вқitanica.com ба каталогҳо дохил карда шуда, ба системаҳои глобалӣ бошад, www.hotвot.com, AltaVista бошанд, ба системаҳои глобалии xустуxeӣ дохил карда мешавад.

Барои xустуxeи ахбор бо ёрии системаи xустуxeии AltaVista, ки дорои базаи маълумотҳои калонтарин ва механизми xустуxуии зудтарин мебошад, зарур аст, ки корҳои зерин анxом доа шаванд:

• бо таъминкунандагони хизмати Интернет алоқа пайдо кард;
• барномаи Internet Exploқeқ-ро ба кор даровард;
• тугмачаи Поиск-ро пахш намуд. Дар экрани монитор рeйхати системаҳои xустуxeӣ бо майдони xусуxeи ахбор пайдо мешаванд;
• Барои дархост ба майдони воридкунии системаи AltaVista ахбори заруриро ворид карда боз бояд Поиск-ро пахш намуд. Дар натиxа боз дар экран саҳифа бо натиxаҳои xустуxeӣ пайдо мешаванд. Дархостҳиои оддӣ низ дохил кардан мумкин аст, аммо дар ин ситема имконияте вуxуд дорад, ки истифодабаранда метавонад операторҳои мантиқӣ ва ифодаҳои систаксисиро ҳам истифода барад.

Ифодаҳои систаксисӣ – ин дилхоҳ калима ва ибора буда метавонад. Дар ифодаҳои систаксисӣ истифодаи амалҳои мантиқи бо ёрии операторҳои зерин имкон дорад:

And -оператори мантиқии Ё; Oқ – оператори мантиқии ВА;

Neaқ – мавxудияти аргументҳои дорои даҳто симворо ифода мекунад; Not – мавxудияти набудани аргументҳоро ифода мекунад.

AltaVista – якто системаи xустуxeи глобалӣ ба ҳисоб меравад. Дар давраи муосир шумораи зиёди чунин воситаҳои xустуxeӣ мавxуданд. Аммо дар бисёр мавридҳо донистани баъзе суроғаҳои муроxиат ба онҳоро донистан ба маврид мебошад. Якчандтои онҳоро меорем:

рeйхати роботҳои WWW-и http:/wев.nехоқ.со.ғk/mak/doc/қoӣots/active.html

• системаи xустуxeии Yahoo:http://www/ yahoo.com;
• системаи xустуxeии Lycos:http://www/ Lycos:com;
• системаи xустуxeии Қamӣleқ:http://www/ қamӣleқ.ru;
• системаи xустуxeии WeӣCқawleқ:http://www/ weӣcқawleқ.com;
• системаи xустуxeии Infoseek:http://www/ Infoseek.com ва ғайраҳо.

8. Хифзи ахбор хангоми кор дар шабакаи интернет

1. Вирусхои компютери
2. Барномахои антивируси.