Мафҳуми системаҳои ахбори иқтисодӣ

Related Articles

Мафҳуми системаҳои ахбори иқтисодӣ.

Ҳоло унсурИзображениеои алоҳидаи раванди коркарди ахбори иқтисоди ба зиннаҳои баланди ташкили ва алоқаи байнихамдигари расидаанд. Ин имконият медихад, ки тамоми воситахои коркарди ахбор дар объекти иктисодии мушаххас бо мафҳуми «системаи ахбории иқтисоди» муттахид карда шавад.

Пеш аз омeзиши системахои ахбории иrтисоди бояд мафхуми худи система маънидод карда шавад. Система гуфта, мачмуъи чузъхоеро мефахмад, ки дар сохтори ягон муттахид гашта, чизи томеро ташкил медиханд ва дар алокаи байнихамдигари барои ноил гаштан ба максади ягона амал мекунанд.

Дар байни xузъхои система муносибатхои хатти ва зинави чой доранд. Чузъхои як система бо чузъхои системахои дигар мухити атроф робита менамоянд.

Системахо ба зерсистемахо таксим мешаванд. Дар навбати худ зерсистемахо низ ба зерсистемахои дарачаи пасттар чудо шуда метавонанд. хар як зерсистемаро метавон чун системаи алохида муоина намуд.

Иктисодиёти мамлакат, сохахо, ташкилоту корхонахои вай хамчун системахои калону мураккаб муоина карда мешаванд, онхо дар алокамандии дохилию беруни омухта мешванд. Системахои калону мураккаб гуфта, чунон системахоеро мефахманд, ки дар таркиби онҳо xузъҳои ниҳоят зиёд бо алоқаҳои бисёрxoниба ва мураккаб амал мекунанд. Хайати пурраи чузъхои система бо алокахои онхо, гуруххои гуногуни чузъхо бо алокамандихояшон сохтори системаро ташкил медиханд.

Корхонахо системахои мураккаб буда, бо хислатхои динамики ва эхтимолятнокии рафторашон аз дигар системахо фарк мекунанд. Барои идора намудани фаъолияти истехсолию хочагии корхонахо системахои ахбори ташкил карда мешаванд. Системаи ахбори бахши мухими системахои идоракуни равандхои (объектхои) иктисоди ба хисоб мераванд. Системаи ахбории иктисоди (САИ) –ин системае мебошад, ки амалкунии вай дар замони чамъовари, нигохдори, коркард ва пахнкунии ахбор оиди фаъолияти ягон объекти иктисоди мебошад. Системаи ахбори барои объекти иктисодии мушаххас сохта мешавад ва бояд дар дарачаи муайян алокахои байнихамдигарии чузъхои онро пурра намояд.САИ барои халли масъалахои коркарди ахбор автоматикунонии корхои идора ва дигар корхои идорави хизмат менамоянд.

Гуруҳбанди ва рамзбандии ахбори иқтисоди дар системахои ахборӣ Вобаста аз максадхои омузиш ва тахлили системахои ахбори, ахбор бо чихатхои гуногун муоина карда мешаванд. Аз ин бармеояд, ки ахбори иктисоди аз руи амалиётхои гуногун гурухбанди карда мешаванд. Гурухбандии ахбори иктисоди имконият медихад, ки гуруххои муайян маълумотхо чудо карда шаванд ва аз руи ин гурухбанди онхо омузиши селоби ахбори ба чо оварда шаванд.

Равияи нисбатан умумии гурухбандии ахбори иктисоди ин таксимоти вай аз руи чунин аломатхо мебошад: чои пайдоиш, мувофикаткуни ва ходисаву равандхои идорашаванда, иштирок дар равандхои коркард ва нигохдори, муносибат ва функсияхои идора, устуворият ва гайра. Акнун чи гуна аз руи ин аломатхо чудошавии ахбори иктисодиро дида мебароем.

Мачмeи ахбории объекти иктисодии мушаххас системаи ахбории онро бунёд менамояд. Дар системаи ахбори ахбори дохили ва беруни фарк карда мешавад. Ахборе, ки дар натичаи амалиётхои истехсолию хочагидории худи объект пайдо мешавад, ахбори дохили ва ахборе, ки ба система аз мухити беруна (масалан барои корхонахо аз вазорат ва дигар корхонахои робитадор) дохил мешаванд, ахбори беруна номида мешаванд.

Аз чихати меъёри мувофикаткуни ба ходисаву равандхои идорашаванда, ахбори иктисоди ба намудхои боэътимод ва беэътимод чудо мешаванд. Ин аломати гурухбанди аз баходихии саривакти ва бевакти ифодакунии амалиётхои истехсолию хочаги, кабули ахбори ибтидои ва натиxави дар мухлатхои мукараршуда вобаста мебошад.

Аз чихати муносибат ба равандхои коркард ва нигохдори чунин намудхои ахбори иктисоди фарк карда мешаванд: ахбори ибтидои; ахбори натиxави ва ахбори мобайни. Ахбори ибтидои ин ахборест, ки дар рафти бахисобгирии иктисодии амалиётхои истехсоливу хочагии объект, ба монанди ченкуни ва кайдкунии маълумотхо гирифта мешаванд. Ахбори натичави бошад, дар натичаи коркарди ахбори ибтидои ва мобайни пайдо мешаванд ва барои тартиб додани карорхои идорави равона карда мешаванд. Ахбори мобайни бошад дар натиxаи коркарди ахбори ибтидои пайдо гашта, дар система барои истифода бурдан дар равандхои коркади оянда нигох дошта мешаванд.

Аз чихати муносибат ба функсияхои ахбори иктисоди ва намудхои пешгуикунанда, плани, меъёри, шартномави, бахисобгири, тахлили, молияви чудо мешаванд.

Барои бунёдкунии системахои ахбори махсусан гурухбандии ахбори иктисоди аз чихати устуворият мухим мебошад. Аз чихати устуворият ахбори иrтисоди ба намудхои доими (шартан доими) ва тагирёбанда чудо мешаванд.

Ахбори доими ахборест, ки киматхои oн дар муддaти нимсол ва ё яксол бетагйир мемонанд ва ё бо кадри ночизе тагйир меёбад. Ба ин намуди ахбор маълумотхои гуногуни посухи, меъёри, арзиши ва гайра дохил мешаванд. Aхбори тагйирёбанда бошад натичаи ичроиши амалиётхои истехсолию хочагиро ифода намуда, дар хар як давраи ичроиши ин амалиётхо киматхои худро дигар менамояд.

Барои муайянкунии дарачаи устуворияти ахбор коэфитсенти устуворият истифода бурда мешавад, ки бо чунин формула хисоб карда мешаванд:

Ахбори иктисоди ахборест, ки тавсифи истехсолотро, ё ин ки фаъолияти иктисодии ин ва ё он объекти истехсолиро дар бар мегирад.

Сарчашмаи пайдоиши ахбори иктисоди ин истехсолот ба хисоб меравад. Ахбори иктисоди статики набуда, балки динамики мебошад.

Чунки ин ахбор доимо дар харакат ва инкишофёби мебошад.

Аз нуктаи назари идоракуни ахбори иrтисоди ба шаклхои зерин:

  • ба накшагири;
  • мухосиба xудо мешаванд.

Ахбори иктисодии ба накшагири, ин ахборест ки дар оянда, пас аз ичроиши накшаи кабулкардашуда ичро мешаванд. Дар корхона хар сол пеш аз соли нав тамоми фаъолияти истехсоли ва гайриистехсолиро дар давоми як сол ба накша мегиранд.

Хар як накшаи кории корхона боз ба накшахои (квартали) семоха ва нимсола чудо мешаванд. Барои хамин хам дар корхонахо накшахои якмоха, семоха, нимсола ва солона вучуд доранд.

Ин накшахо дар охири соли чори барои соли омадаистода сохта шуда, барои ичрои ин шакли ахбор корхона фаъолият менамояд.

Ахбори мухосиба- ин ахборест, ки алакай дар корхона ичро шудааст ва дар ин ва ё он хуччат ба расмият дароварда шудааст. Ахбори мухосиба дар навбати худ ба ахбори зерин чудо мешаванд:

  • ахбори фаврии ба хисобгири (ибтидоии мухосиба);
  • ахбори мухосиба; – ахбори омор.

Ахбори фаврии бахисобгири гуфта ахбореро меноманд, ки вай дар истехсолот пайдо шуда, дар хуччатхои лозимии ба ин шакли ахбор дахлдошта сабт карда мешаванд.

Ин шакли ахборро ахбори фаври меноманд. Аз тарафи дигар асоси ахбори мухосибаро, ахбори фаври ба хисобгири ташкил медихад.

  • Ахбори мухосиба фаъолияти хаматарафаи ин ва ё он объекти иrтисодиро дар баp мегирад. Ахбори мухосиба ин алакай дар истехсолот содир шуда мебошад. Аз нуктаи назари мазмун ахбори иктисоди ба чунин намудхо гурeхбанди када мешаванд.

Аз нуктаи назари дарачаи пайдоиш ахбори иктисоди ба ахбори ибтидои, мобайни ва натичави чудо мешаванд:

  • ахбори ибтидои ахборе мебошад, ки вай дар истехсолот пайдо шудааст ва даp хуччатхои лозима сабт шудааст, аммо ин хуччатхо холо кор карда нашудаанд.
  • ахбоpи мобайни гуфта, ахбореро меноманд, ки вай алакай кисман кор карда шудааст, аммо натича надорад.
  • ахбори натиxави ахборест, ки дар натиxаи коркарди ахбори ибтидоии ва ахбори мобайни ба вучуд меоянд.

Ахбори ибтидои ва мобайни танхо барои тахлили объекти даккик, яъне участка, бригада ва сех истифодаистифода бурда мешаванд. Ахбори ибтидои ва мобайни барои тахлили фаъолияти корхона, фирма ва ташкилоту муассиса истифода бурда намешаванд.

Барои такмили фаъолияти корхона, муассиса ва ё фирма хатман ахбори натичави истифода бурда мешаванд.

Аз руи мазмун ахбори иrтисоди инхоанд:

-ахбоpи ба накшагири;

-ахбори меъёри;

-ахбори воситахои асоси;

-ахбори маблагхои пули;

-ахбори шартомави;

-ахбори маводхо;

-ахборивоситахои камарзиш ва тезхурдашаванда;

-ахбори фондхо;

-ахбори бахисобгирии кор ва музди мехнат.

Аз руи мухлати истифодабари ахбори иктисоди, доими шартан доими ва тагийрёбанда мешаванд. Ахбори доими хеч гох тагйир намеёбад доимо дар як хoлат меистад ба ин ном фамилияи одамон, номи шахрхо, номгуи маводхо, мавзухои камарзиши ва тезхурдашаванда дохил мешаванд.

Ахбори шартан доими ахборе мебошад, ки бо мурури замон ва рафти истехсолот дар як мудати муайян доими буда, пас аз ягон холати дигар номгуяш дигар мешавад. Барои хамин хам ин шакли ахборро ахбори шартан доими меноманд. Ахбори таuийрёбанда ахборест ки дар давоми семоха (квартал), нимсола ва ё як сол ба кулли дигар мешаванд.

Ахбори системаи идора ва шаклхои пешкашкунии он

Идора доимо бо ахбор сару кор дорад. Бинобар ин, кормандони дастгоххои идора ба чамъовари, бакайдгири, ирсол, гункуни ва доимо дар шакли актуали нигох доштани ахбор машгул мебошанд.

Дар асоси ахбори ба даст овардаи корхона дар идора коркарду тахлили онхо ба чо оварда мешаванд, ки асоси онхоро чунин амалётхо ташкил медиханд:

-ояндабини;

-банакшагири;

-мухосиба;

-тахлил;

-танзим ва гайрахо ба чо оварда мешаванд.

Ахбори беруна ва дохилиро xамъовари намуда, кор карда ва дар асоси ахбори коркардашуда, мутахассисон ояндаи тараккиёти корхонаро пешбини менамоянд. Масъалахои ояндабини яке аз масъалахои мушкил ва мехнатталаби замони хозира мебошад. Барои хамин хам аз мутахассисон талаб карда мешавад, ки ахбори системаи ахбориро сари вакт ва дар хачми лозими доимо барои коркард, тахлилу кабули карорхои дахлдори идора омода созанд. Чунки ахбори барзиёд ва нопура танхо кори кормандони идораро зиёд менамоянд.

Ахбори идора хамчун ашёи хом ва предмети фаъолияти кормандони идора дар се шакл вучуд дошта метавонад. Аввалан хамчун ашёи хом ахбори ибтидои вучуд дошта метавонад. Дуюм, ахбори мобайни низ мегуянд, ки натичаи коркарди ахбори ибтидои мебошад ва ин ахбор холо натича надорад. Дар натичаи коркарди ахбори ибтидои ва мобайни, ахбори натичави пайдо мешавад, ки уро хамчун махсулоти тайёри системаи идора истифода мебаранд.

Дар тачрибаи истифодабарии ахбор, онхоро ба шаклхои зерин пешкаш менамоянд: матни; -дахони;

Ахбори матни боз дар навбати худ ба шакли: хатти; графики, сифри чудо мешаванд. Ахбори хатти ахборест, ки ба шакли хатти ба ин ва ё он шахсон пешниход карда мешаванд. Ахбори хатти ба шакли хисоботхо, китобхо, рузнома, мачалахо пешниход карда мешаванд. Дар вакти омeхтани китобу мачалахо одамон ба ин ва ё он шакли ахбор ошно мешаванд.

Ахбори идора дахони низ ирсол карда мешаванд. Дар рафти гузаронидани мачлисхо, чамъомадхо, сухбатхо ва гайрахо ахбор ба воситаи сухбати дахони ба ин ва ё шахсони дигар пешниход карда мешаванд.

Ба гайр аз шаклхои хатти ва дахони ахбори идора ба воситаи, радио телевизор, телефон, телеграф ва шабакахои хисоббарори фиристода ва кабул карда мешаванд.

АДАБИЁТХОИ ИСТИФОДАШУДА

1. П. В. Конюховский, Д.Н. Колесов Экономическая Информатика Санкт-

Петергбург, Питер 2002г.

  1. А.Н.Морозевич. Основы экономической информатики./Под ред. А.Н.Морозевича.ООО «Мисанта». Минск,

2002.

  • В.В. Евдокимова. Экономическая

Информатика. СПб: Питер, 2001.

  • Ю.Б.Бекаревич, Н.В. Смирнова. Управление базами данных. СПб: Изд.СпбГУ, 2000.
  • Горев А, Ахаян Р. Эффективная работа с СУБД. СПб: Питер, 2002.
  • Ю.Колесникова, Microsoft Office 2000 справочник СПб: Питер 2003.
  • Ю.Стоцкий. Самоучитель Office 2000. СПб Питер 2001.
  • М. Бабушкин, С Иваненко, В. Коростелов. Web-сервер в действии СПб Питер, 1999.
  • Э.С. Попов Экспертные системы. Решение неформальных задач в диалоге с ЭВМ.- М: Мир, 1997.
  • А.Д. Юдин. Персональный компьютер для коммерческих работников, М: Финвест, 1997.
  • А.Ф. Иоффе Персональный ЭВМ в организационном управлениие. М: Наука,

1995.

  1. А.Н. Наумова, Вендров и.др. Системы управления базамы данных и знаний. Под.ред А.Н. Наумова- М: Финансы и статистика, 1997.
  2. Мартин Дж. «Основы систем базовых данных». М: Финансы и статистика, 1993.
  3. Четвериков В.Н, Ренвуков Г. «Базы и банки данных». М: Высшая школа, 1999.
  4. А.В. Феролов « Локальные сети персональных компьютеров».- М: Диалог- МИФИ,1996.
  5. А.М Абдуллаев, Загародник О.П «Информационное системы и структуры данных ». Ташкент –1996.
  6. Буравиева И.Н, Резников А.Б. «Технические средства и обработка информации » 1998 М: «Статистика».
  7. Юшенко.К.С. Информационные системы общего назначения. М: Статистика 1996.
  8. Королев М.А, Лешко Г.Н. «Информационные системы и структуры данных». М- «Статистика» 1997.
  9. Махаровский Б.Н. «Информационные системы и структуры данных » М-

«Статистика» 1990.

  • Рахимов З.А. «Автоматизированные обработки информации в финансово – кредитных органах». Душанбе, «Сино» 1995.
  • Рахимов З.А Совершенство управления производства с использованием вычислительной техники Душанбк «Ирфон»

1995.

  • Рахимов З.А «Информационно-

технологические процессы в экономике». Душанбе. «Сино» 1996.

  • Рахимов З.А «Вычислительные машины, системы и сети».Душанбе, «Сино» 1999.
  • Рахимов З.А «Информационные системы в экономике». Душанбе, 2003.
583
Нет комментариев. Ваш будет первым!