Бозор ва намудхои он

1. Мафхуми бозор ва вазифахои он.Тавсифи умумии бозорхо

2. Сохтор ва зерсохти бозорхо

Маълум аст ки бозор кисми чудонашавандаи хочагии моли мебошад Бе бозор хочагиимоли инкишоф намеёбад ва бе хочагии молибозор вучуд дошта наметавонад.

Зарурати объективии сабабхои таърихии айдоиши бозор инхоянд :

1 Таксимоти чамъиятии мехнат ва тахасусии он

Дар хар як чамъияти сершумори одамон ягон узви ин чомеа хаёти худро пурра бо захирахои истехсоли ва неъматхои модди таъмин карда наметавонад.Гурухи алохидаи одамон ба намудхои гуногуни фаъолияти хочагидоримашгул мешаванд яъне ба истехсоли ин ё он намуди молу хизматхо махсус гардонида мешуданд

2 Сабаби дигари пайдоиши бозор назарияи бартарихои киёси мебошад

3 Халли проблемахои харочоти трансаксиони – харочоти сохаи мубодилаи хукукхои моликият ин харочот барои ба даст овардани ичозатнома намуди фаъолияти интихоб шуда чустучуи ахборот дигаргунии хусусиятхои мол ва гайрахо вобаста аст

4 Озодии иктисоди истехсолкунандагон ва дар кабули карорхо мустакил будани онхо ва гайра

Мафхуми ’’бозор’’ маънои мураккаб дорад ва онро як тарафа маънидод кардан аз имкон берун аст. Кайд кардан зарур аст ки бо инкишофи истехсолоти чамъияти ин мафхум низ чандин маротиба дигаргун шудааст Сараввал мафхуми бозор хамчун чои савдои чакана ё майдони бозори маънидод карда мешавад ки ин мафхум маънои содда ва махдуди бозор аст. Сабаби ин хануз дар обшинаи ибтидои ки мубодила байни обшинахоро ба низом медаровард пайдо шуда буд

Мувофики акидаи Этнографхо дар чазираи Калимантан хозира Малазия. Муносибатхои бозри ба таври зерин ба рох монда шуда буд :

Фурушандагон моли худро барои мубодила мегузоштанду худашон ба дигар чои рафта интизор мешуданд то ки харидорон дар назди моли лозимааш махсулоти худро гузошта баъд онхо вохурда мубодилаи мол мекарданд

МАфхуми бозор бо амикшавии таксимоти чамъиятии мехнати ва инкишофи истехсолоти мол боз хам мураккабтар мешуд: Математик ва иктисоддони фаронсаги О Курно чунин мешуморад ки зери мафхуми бозор на ягон майдони хариду фуруш балки хар як чое ки муносибати харидорону фурушандагон озоданду нарххо низ зери таъсири ин муносибатанд

Таърифхо

1 Бозор нафакат муносбатхои хариду фуруш балки муносибатхои ичтимои иктисоди инчунин ташкили иктисодиро дар бар мегирад

2. Бозор ин шакли зухури мубодила ва муомилаи моли мебошад ки дар он сармояи тичорат фаъолият мекунад

3. Бозор хамчун категорияи иктисоди ин мачмуи алока ва муносибатхои мушаххаси иктисоди миёни харидорону фурушандагон инчунин намояндагони тичорат оиди харакати мол ва пул ба шумор меравад ки манфиатхои иктисоди судъектхои муносибатхои базориро инъикос ва мубодилаимахсули мехнатро таъмин менамояд

Мохияти бозор дар вазифаи иктисоди он инъикос меёбад вазифахои асосии бозор инхоянд.

1. Вазифаи танзимкуни – таъсири бозор ба тамоми иктисодиёт таъмини ягонагии истехсолот ва истеъмолот мувозинати талаботу пешниход аз руи нарх ва гайра дар назар дорад

2. Вазифаи хавасмандкуни – истехсолкунандагонро мачбур месозад ки махсулоти нави камхарч истехсол кунанд ва аз дастовардхои илмию техники дар истехсолот васеъ истифода намоянд

3.Вазифаи сарфакори –камкунии харочотро дар сохаи истеъмоли (харочоти харидорон оиди хариди мол)-ро дар назар дорад

4.Вазифаи нархмуайянкуни –таъмини эквивалентхои нархи барои мубодилаи молхост.Дар баробари ин ьозор нархи молро нафакат аз руи мехнат дар он сарф шуда балки аз руи фоиданокии мол низ муайян мекунад

5.Вазифаи хамчоякуни-якчоякунии сохаи истехсолот ва истемолотро дар бар дорад

6. Вазифаи миёнарави –алока миёни истехсолкунандагон ва истехмолкунандагонро аз чихати мустакилияти иктисоли ба максади мубодилаи натичаи мехнаташон таъмин менамояд

7.Вазифаи ахбороти – дастрасии иттилооти заруриро ба истесолкунандагон ва харидорон оиди талаботу пешниход сатхи нарххо ва холатхои бозор дар назар дорад

8. Вазифаи назораткуни- накши назорати асосии натичахои нихоии истехсолотро дар бар мегирад.Айнан дар бозор муайян мешавад ки ба талаботи истехсолкунандагон на факат нарху микдор балки сифати махсулот мутаносиб аст

9.Вазифаи амалисози манфиатхои субъектхои бозори-алокаи тарафайни ин манфиатхоро аз руи принсипи пешниход намудаи Адам Смит: Баман он чизе ки ба он эхтёч дорам бидех ва ту низ ба он чизе ки ниёз дори мегири’’ дар назар дорад

чавоби саволи 2. Сохтори бозор –ин сохтори дохили тартиб ва чоигиршавии элементхои алохида ва хиссаи хар яки онхо дар хачми умумии бозор мебошад.Накши бозор дар истехсолоти чамъияти инхо мебошанд

1. Ба воситаи алокахои бозгардонда додани ахбороти зарури ба истехсолот

2.Талаботу пешниходро мувозинат карданд

3. Даромади истехсолкунандаро мувофики хосилнокиифаъолияташон гуногун карданд

4. Накши санитарии –фирмахое ки чавобгуи талабот нестанд аз бозор баровардан

Мачмуи хамаи бозорхо ки ба элементхои алохида дар асоси аломатхои гуногун таксим мешаванд системаи бозорхоро ташкил медиханд.Дар мачмуи бозор як сохтори басо мураккаб дарад. Аз руи объектхо сохтори бозорро ба таври зерин тасвир намудан мумкин аст.

Аз руи объектхои мубодилаи бозори инчунин бозори умуми моли ва пулиро низ чудо мекунад.

Бозори истеъмоли –То солхои наздикбозори истеъмолии мо аз корхонахои давлативу коопиративи бозори колхози ва дигарон иборат буд.Ин намуди бозор талаботи гурухи алохидаи одамон хар як оила ва хар як шахсро конеъ месозад

Бозори истехсолот –бозорест ки дар он хариду фуруши омилхои истехсолот сурат мегирад.Он дар навбати худ ба бозори мехнат бозори сармоя бозори фаъолияти сохибкори бозори замин чудо мешаванд

Бозори мехнат-бозорест ки дар он кобилияти мехнати шахс хамчун объекти хариду фуруш корор мегардад

Бозори сармоя– бозрест еи дар он сармояи пуливу чисмони хариду фуруш мешавад .

Зери мафхуми замин-афакт порчахои замин баори истифодаи хочагии кишлок ва ё сохтмон балки захираи табии низ дар назар дошта мешавад.Бинобар сабаби оне ки замин моликияти давлати мебошад аксарияти шартномахо дар ин бозор на барои хариду фуруш балки барои ба ичора гирифтан баста мешавад

Бозори пул ва карз –дар чумхурии мо то андозае инкишоф наёфтааст

Фаъолияти муътадили ин намуди бозор аз ташкили биржахои асъор ва фондхо ки дар онхо курби асъори милливу хоричи муаяйн мешавад вобастаги дорад

Бозри махсулоти ахбороти –намуди махсуси бозорест ки обекти хариду фуруш ин бозор китоб рузномахо мусовирахо реклама ва дигар олоте ки ба одамон ахбороти зарури медиханд ба шумор меравад

Бозори навоварихо –бозорест ки дар заминаи гузариш ба иктисоди бозори ба вучуд омадааст ки объекти хариду фуруш он натичаи дастовардхоиилмию техники мебошад

Ба бозори гайри манкул –бозори манзилро дохил кардан мумкин аст Бозори когази киматнок-дар алокамандии зич дар бозори сармоя карор дорад чунки он сармояи мавчударо дар намуди акция ва облигация.