Сарватҳои табиӣ ва истифодаи онҳо
Навъи мушаххаси материя ё энергияро, ки дар ҷараёни меҳнату фаъолияти инсон истифода мешавад, сарвати та-бий меноманд. Навъҳои гуногуни канданиқои фоиданок, обу хок, ҳаво, наботот, ҳайвонот, энергияи Офтоб, энерги-яи нафту газ, ангиштсангу каъри атом аз кабили сарватҳои табиианд. Мувофиқан ба сершумории ин сарватҳо татбиқу истифодаи онҳо, чун кувваҳои истеҳсолии табиӣ, хеле гуно-гун аст ва садҳо мутахассисон машғули омӯзиши пахлӯҳои гуногуни ин масъалаҳоянд.
Зери мафҳуми сарвати табиӣ инчунин ҷисми табиие дар назар дошта мешавад, ки дар сатҳи имрӯзаи инкишофи қувваҳои истеҳсолӣ кифоя омӯхта шудааст ва барои қонеъ намудани талаботи моддии ҷомеаи инсонӣ қобили истифо-да аст.
Аз ин нуқтаи назар сарватҳои табиӣ тамомшаванда ва тамомнашавандаанд. Нафту газ, ангиштсанг, маъданҳои гуногун, набототу ҳайвонот мисоли сарватҳои табиии та-момшавандаанд. Захираи ангиштсангу маъдани кӯҳй беин-тиҳо нест ва ҳар кадоми он як бор истифода мешавад.
Нестшавии пурраи навъҳои алоҳидаи набототу ҳайвонот низ аз эҳтимол дур нест. Фактҳои боэътимоди илмӣ ин нуктаро тасдиқ мекунанд. Бо вуҷуди ин байни за-хираи канданиҳои фоиданоку популятсияи ҳайвонот фарқият ҳаст. Яъне захираи маъданҳо дар мавриди истифо-дабарӣ ҳамеша тамоили камшавй дорад, ҳол он ки ҷараёни табиии ба сабзишу инкишоф мувофиқ набототу ҳайвонотро аз маҳвшавӣ нигоҳ медорад. Аз ин рӯ гурӯҳи сарватҳои та-биии тамомшаванда ду навъанд: барқароршаванда ва баркарорнашаванда. Суръати барқароршавии захираҳо гуногун аст. Маса-лан, агар барои барқарор кардани популятсияи алоҳидаи ҳайвонот 5-10 сол кифоя бошад, барои ҷангал ин фосила якчанд даҳсолаҳост. Барои истифодаи доимии сарвати та-момшаванда зарур аст, ки ҳаҷми истеъмол ба суръати барқароршавии он мувофиқ бошад, дар акси ҳол барқароршавии минбаъдааш қатъ мегардад.
Фосилаи истеъмоли захираҳои барқарорнашавандаро, ғайр аз муносибати сарфаркорона, аз ҳисоби ёфтани воси-таҳои истифодаи такрорӣ ё моддаҳои бадалй зиёдтар кар-дан мумкин аст. —
Заҳираҳои табиие, ки истифодаи давриву бисёркаратаи онҳо имконпазир аст, тамомнашаванда ном доранд. Аз за-хираҳои мавҷудаи об, ҳаво, энергияи бод, мадду ҷазри уқёнус, энергияи Офтоб бошандагони сайёра дар ҳама дав-раи фаъолияти низоми Офтоб истифода хоҳанд бурд.
Аз рӯи ба ягон идораву вазорат ё муҳити табиӣ мутаал-лиқ будан захираҳоро истеҳсолй, кишоварзӣ, энергетикӣ ё обӣ, заминӣ, қаъризаминӣ, иқлимӣ ном мебаранд.