Фархангшиносӣ

Дақиқӣ, Фирдавсӣ, Носири Хусрав, Ҳофизи Шерозӣ, таърихшиносону ҷуғрофидонҳои араб ва бисёр дигарон забони адабии асрҳои IX-XV тоҷикиро порсӣ, форсӣ, порсии дарӣ, форсии дарӣ ва дарӣ гуфтаанд.

Сокинони қитъаи Европа низ дар ташаккули фарҳанг ва тамаддуни аҳли башар саҳми босазо гузоштаанд. Ҷазираи Крит дар қитъаи Европа аз қадимтарин марказҳои тамаддуни инсонӣ ба ҳисоб меравад.

Инсон ду мафҳуми бо ҳам марбутанд, ҳаргиз олам худ аз худ пурнур нагашта-аст.

Муҳаммад ибни Алӣ ибни Ҳасан Заҳирии Самарқандӣ аз дабирон ва адибони асри 12 форс-тоҷик буда, доир ба ҳаёт ва фаъолияти илмию адибии ў маълумоти хеле кам аст.

Ба ҳама маълум аст, ки тоҷикон халқи ориёиасл буда, аз қадимулайём сокинони аслии Осиёи Марказӣ мебошанд. Ва таърихи онҳо бо таърихи кулли мардуми эронинажод пайванди ногусастанӣ вареиши қавӣ дорад.

Оид ба дин ва сабабҳои пайдоиши он олимон ақидаҳои мухталиф доранд. Дин ва эътиқодҳои динӣ дар раванди ташаккули ҷомеаи инсонӣ ба вуҷуд омада, инкишоф ёфтааст.

Эхёи миллии халқхои Эрони Шарқӣ, ки ба пайдоиши халқи тоҷик вобаста аст, хамзамон оғози давраи эхёи Шарқи Миёна мебошад. Суханони олими машхури рус академик Н.И.Конрад комилан одилона мебошад.

Аксари олимони дунё бар он ақидаанд, ки фарҳанг ва тамаддуни мардуми Европа нисбат ба фарҳанг ва тамаддуни халқҳои Шарқ дертар ба вуҷуд омадааст.

Савдо аз банди тақлиду пайравии назми гузаштагон берун рафта, ба муқобили мавзӯи диниву тасаввуфии адабиёти замонаш, ба муқобили ҷаҳолат ва таассуботи динӣ дар лирикааш оҳанги некбинона ва хушнудонае

Садриддин Айнӣ дар пайравии маорифпарварон китоби дарсии «Таҳзиб-ус-сибён»-ро таълиф карда буд, ки он бештар ба масъалаҳои муҳими иҷтимоии ҷомеа бахшида шудааст.

Барои таҳқиқи фарҳангӣ нимаи дуюми асри 18 ва ибтидои асри 19-и халқи тоҷик асари машҳури Муҳаммад Яъқуб «Гулшан-ул-мулук» ба аҳамияти калон соҳиб аст.

Ҷайния таълимоти динию фалсафиест, ки дар асрҳои VI-V пеш аз милод зуҳур карда, бо мурури замон ба яке аз динҳои Ҳиндустони қадим табдил ёфт.

Фалсафаи чорвакҳо, ки бо номи локаята.низ маъруф аст, таълимоти материалистии аҳди бостони Ҳинд ба шумор меравад.